Het is al een eeuwenoude vraag in de wetenschap: waarom worden vrouwen gemiddeld ouder dan mannen? Een groep internationale wetenschappers dook in de data van meer dan duizend diersoorten om dit mysterie te ontrafelen, en publiceerde hun bevindingen in het vakblad Science Advances. Hun conclusie: het antwoord ligt in onze evolutie.

Ligt het aan onze chromosomen?

Mensen zijn niet de enige soort waarbij de vrouw langer leeft dan de man. Zo wordt er bij andere zoogdieren, zoals gorilla’s en bavianen, hetzelfde patroon waargenomen. Toch geldt dit niet voor alle diersoorten. Bij vogels, insecten en reptielen zijn het vaak juist de mannetjes die langer leven.

Leestip: Pijnstillers werken minder goed bij vrouwen. Hoe komt dat?

Een mogelijke verklaring zit in de chromosomen. In zoogdieren hebben vrouwtjes namelijk twee X-chromosomen, terwijl mannetjes slechts één X en één Y hebben. Dat maakt mannen kwetsbaarder voor schadelijke mutaties, terwijl vrouwen dankzij hun dubbele X beter beschermd zijn. Bij vogels is dit precies omgekeerd: daar zijn het de vrouwtjes die heterogametisch zijn, met één Z- en één W-chromosoom.

De onderzoekers verzamelden gegevens van 1176 diersoorten in dierentuinen over de hele wereld. De analyse daarvan laat zien hoe groot het verschil kan zijn: bij 72 procent van de zoogdieren leefden vrouwtjes gemiddeld 12 procent langer, terwijl bij 68 procent van de vogels de mannetjes gemiddeld 5 procent ouder werden.

Toch zijn er opmerkelijke uitzonderingen. ‘Bij roofvogels zien we juist dat de vrouwtjes langer leven dan de mannetjes,’ zegt hoofdauteur Johanna Stärk, verbonden aan het Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology (Duitsland). ‘Chromosomen zijn dus maar een klein stukje van de puzzel.’

Voortplanting en zorg

Naast onze chromosomen spelen ook voortplantingsstrategieën een rol. In polygame zoogdieren, zoals herten en zeeleeuwen, investeren mannetjes veel energie in het verslaan van de concurrentie. Dit doen ze met natuurlijke wapens, kleurrijke kenmerken of een groot lichaam. Dat vergroot hun kans op nageslacht, maar verkort ook hun levensduur.

Leestip: Vrouwen lijken beter bestand tegen de fysieke impact van een ruimtereis

Bij vogels daarentegen is monogamie veel gebruikelijker. Het competitieve verschil tussen de seksen is kleiner, en mannetjes leven vaak langer. Uit de analyse blijkt: hoe groter de seksuele competitie en hoe groter het verschil in lichaamsgrootte, hoe groter het verschil in levensduur.

Ook de zorg voor jongen speelt mee. Bij veel zoogdieren, waaronder primaten, zijn het vooral de vrouwtjes die tijd investeren in het grootbrengen van hun nakomelingen. Dat lijkt een evolutionair voordeel: door langer te leven, kunnen ze voor hun jongen blijven zorgen tot deze volwassen zijn.

Dierentuin en natuur

Een veelgehoorde verklaring voor het verschil in levensduur is dat mannetjes in het wild meer risico lopen. Ze worden bijvoorbeeld gepakt door roofdieren of sneuvelen tijdens een gevecht. Om het effect van zulke risico’s te toetsen vergeleken de onderzoekers de levensduur van wilde dieren met soortgenoten in dierentuinen, waar zulke gevaren grotendeels ontbreken.

Leestip: Voor deze bavianen telt vriendschap meer dan leiderschap en hiërarchie – blijkt uit onderzoek

Het verschil in leeftijd bleek daar kleiner, maar verdween niet. Ook in gevangenschap leefden vrouwelijke zoogdieren vaak langer, en bij vogels juist de mannetjes. Hetzelfde zien we bij mensen: door betere zorg en leefomstandigheden is het verschil verkleind, maar niet volledig verdwenen.

De onderzoekers concluderen dat dit verschil geen toeval is, maar de uitkomst van miljoenen jaren evolutie. Seksuele selectie, ouderlijke zorg en genetica bepalen samen wie langer leeft. Zoals Johanna Stärk zegt: ‘Het verschil in levensduur is geen moderne afwijking, maar een oud patroon, en dat zal waarschijnlijk zo blijven.’

Meer ontdekken? Krijg onbeperkt toegang tot National Geographic Premium en steun onze missie. Word vandaag nog lid!