Van een mug moet je geen olifant maken. Of misschien toch wel? Uit een onderzoek gepubliceerd in vakblad Science onder leiding van Douglas Kamaru, promovendus aan de University of Wyoming, blijkt dat zelfs de kleinste beestjes een grote impact kunnen hebben op een ecosysteem. Zo kan een mier ervoor zorgen dat het dieet van een olifant, buffel of leeuw op zijn kop wordt gezet.

Mieren aan de macht

Dertig jaar lang volgden onderzoekers leeuwen in een Keniaans natuurreservaat met behulp van cameravallen, halsbanden en satellieten. Ze kwamen niet alleen meer te weten over het gedrag van de leeuwen zelf, maar ook over het ecosysteem waarvan ze deel uitmaken. Zo blijken ook de kleinste insecten, zoals een invasieve mierensoort, een grote rol te spelen. ‘Deze piepkleine indringers trekken aan de touwtjes die het Afrikaanse ecosysteem in stand houden,’ zegt Todd Palmer, ecoloog en professor aan de University of Florida in de VS die meewerkte aan het onderzoek. ‘Ze bepalen wie er wordt gegeten.’

Hoe de mieren dat voor elkaar krijgen? Daarvoor moeten we naar de acaciabomen in natuurreservaat Ol Pejeta Conservancy, in het hart van Kenia. Een mierensoort die nestelde in de knolvormige doornen van de acacia beschermde de boom tegen grote herbivoren, zoals olifanten en giraffen, door ze te bijten en daarmee af te schrikken. Dankzij deze samenwerking wisten de acacia’s stand te houden in een gebied met veel grote planteneters. ‘Het was opvallend om te zien dat deze kleine mieren zulke grote dieren op afstand hielden,’ zegt Palmer.

Invasieve mier zorgt voor domino-effect

In de afgelopen jaren kwam echter een nieuwe speler ten tonele: de invasieve glimmende dikkop (Pheidole megacephala). Deze mier is een kleine, agressieve jager die hele kolonies van andere mieren opslokt, zonder vervolgens hun boombeschermende taken over te nemen.

De komst van de glimmende dikkop leidde tot een domino-effect. De acaciabomen werden verzwolgen door olifanten. Daardoor raakten de leeuwen in het natuurreservaat de beschutting kwijt die ze nodig hebben om te jagen op zebra’s, waardoor de jacht minder succesvol is. ‘Deze mier dook hier zo’n vijftien jaar geleden voor het eerst op,’ zegt Palmer. ‘Maar het duurde lang voordat we ze opmerkten, omdat ze niet agressief waren tegenover grote wezens, waaronder mensen. Nu zien we dat dit soort subtiele veranderingen een desastreus effect kunnen hebben op het landschap.’

De leeuw past zijn dieet aan

Het lijkt erop dat de leeuwen in het natuurreservaat hun dieet noodgedwongen aanpassen. In plaats van op zebra’s jagen ze vaker op buffels. Dat is echter niet zonder gevaar. Buffels zijn groter dan zebra’s en bewegen zich vaak in groepen, waardoor ze een uitdagendere prooi vormen.

Welke gevolgen deze veranderde jachtstrategie zal hebben voor het ecosysteem, is nog onduidelijk, benadrukt de onderzoeker. ‘Er zijn steeds meer nieuwe technieken beschikbaar die ons verder kunnen helpen. We blijven dit verhaal op de voet volgen.’