Heb je te weinig of te veel cortisol? Als je het internet moet geloven, is dit hormoon – in de volksmond omgedoopt tot het ‘stresshormoon’ – de veroorzaker van allerlei klachten, van gewichtstoename tot vermoeidheid, angst en hoofdpijn. Maar wat is cortisol eigenlijk? Twee endocrinologen leggen uit het uit.

In bijna elk lichamelijk proces speelt cortisol een rol. De afgelopen jaren is het hormoon echter vooral berucht geworden vanwege de vermeende kwalen die veroorzaakt zouden worden door een tekort of overschot aan cortisol, zoals onder meer bijnieruitputting, gewichtstoename, vermoeidheid, angst en hoofdpijn.

Cortisol speelt wel degelijk een cruciale rol speelt in je gezondheid, maar hoe vaak komt het daadwerkelijk voor dat iemands cortisolwaarden uit balans zijn? Dit is wat we weten.

Cortisol als ‘stresshormoon’

Cortisol is een hormoon dat wordt aangemaakt in de bijnierschors en in vrijwel elk type lichaamsweefsel voorkomt. ‘We kunnen niet zonder cortisol,’ zegt Anat Ben-Shlomo, endocrinoloog bij Cedars-Sinai, een academisch ziekenhuis in Los Angeles.

Net als bijvoorbeeld dopamine en serotonine speelt cortisol een rol bij het reguleren van allerlei verschillende processen in het lichaam – van de stofwisseling tot slaap en van de immuunrespons tot ontstekingen. De meeste mensen kennen cortisol daarentegen vooral als het ‘stresshormoon’.

Leestip: Zo word je high van je eigen hormonen

Cortisol helpt je lichaam te reageren op dreiging. Zodra je lijf stress ervaart, wordt het sympathische zenuwstelsel geactiveerd. Dit brengt een complexe reeks hormonale reacties teweeg. Eén van die reacties vindt plaats in de bijnieren: er komt cortisol vrij. Dit hormoon geeft het lichaam de energie om met de stress om te gaan.

Te weinig of te veel cortisol: symptomen

Kun je ook te weinig of te veel cortisol hebben? Jazeker, maar zoiets gebeurt niet zomaar. Tumoren in de hypofyse kunnen leiden tot te hoge cortisolwaarden, wat weer kan uitmonden in het syndroom van Cushing. Symptomen van deze aandoening zijn onder meer gewichtstoename, futloosheid, bloedsuikerproblemen en blauwe plekken.

Ook een tekort aan cortisol komt wel eens voor, in het zeldzame geval dat het immuunsysteem de bijnieren aanvalt. Mensen die hieraan lijden kunnen niet genoeg cortisol aanmaken en chronische bijnierinsufficiëntie ontwikkelen, ook bekend als de ziekte van Addison. Dit zorgt onder meer voor vermoeidheid, duizeligheid en verlies van eetlust.

Leestip: Wat doet cortisol met je lichaam tijdens het sporten?

‘De ziekten die in verband worden gebracht met een tekort of teveel aan cortisol zijn zeer complex,’ zegt Ben-Shlomo. Ze zijn vaak lastig te behandelen, omdat de symptomen van cortisolproblemen ook bij veel andere aandoeningen voorkomen. Dat maakt het lastig om de juiste diagnose te stellen. Maar beide uitschieters, zowel een te hoog als een te laag cortisol, zijn zeldzaam.

Bijnieruitputting bestaat niet

Hoewel cortisolproblemen dus weinig voorkomen, wordt er online vaak gewaarschuwd voor te hoge of te lage cortisolwaarden. Volgens gezondheidsgoeroes en alternatieve behandelaars kunnen de bijnieren van iemand die veel stress ervaart overspannen raken. Dat zou leiden tot een verminderde aanmaak van cortisol, een aandoening die bijnieruitputting wordt genoemd.

Maar dat klopt niet, benadrukt Ben-Shlomo. Ook deze overzichtsstudie uit 2016 toont aan dat bijnieruitputting niet bestaat. ‘Er is heel wat voor nodig om het functioneren van je bijnieren te verstoren,’ zegt ook Anne Cappola, hoogleraar endocrinologie bij de University of Pennsylvania. ‘Je bijnieren kunnen veel hebben. Je hebt er twee, terwijl je op minder dan één prima kunt functioneren.’

Leestip: Hoe (on)gezond zijn voedingssupplementen?

Hoewel er serieuze aandoeningen bestaan die je bijnierfunctie uit balans kunnen brengen, raden experts het af om zomaar supplementen te slikken die zouden helpen bij het reguleren van cortisol. Wie twijfelt aan bepaalde symptomen kan het beste een arts raadplegen.

Chronische stress aanpakken

Stress leidt weliswaar niet tot bijnieruitputting, maar chronische stress heeft wel een wezenlijk effect op de gezondheid. Een grote hoeveelheid onderzoeken heeft aangetoond dat ernstige en aanhoudende stress verband houdt met een slechtere gezondheid.

Om chronische stress tegen te gaan, raden Ben-Shlomo en collega’s aan om regelmatig te bewegen, gezond te eten, te mediteren en voldoende te slapen. Met deze maatregelen kunnen veel van de aandoeningen die ten onrechte worden gelinkt aan problemen met cortisol worden behandeld of zelfs voorkomen. ‘Stress is slecht,’ zegt de arts. ‘Dát is met zekerheid bewezen.’

Meer ontdekken? Krijg onbeperkt toegang tot National Geographic Premium en steun onze missie. Word vandaag nog lid!