Zo’n tienduizend jaar geleden was de wolharige mammoet overal op aarde uitgestorven, op één plek na: Wrangel, een eiland in de Noordelijke IJszee op ongeveer 140 kilometer uit de kust van Siberië.

Duizenden jaren lang huisde op Wrangel de enige overgebleven wolharige mammoetpopulatie, tot ook deze er vierduizend jaar geleden aan moest geloven: de wolharige mammoet stierf uit. Lang dacht de wetenschap te weten hoe dat kon gebeuren, maar nieuw onderzoek trekt die opvatting in twijfel.

Hoe kwam de wolharige mammoet op Wrangel terecht?

De eerste wolharige mammoeten liepen ongeveer achthonderdduizend jaar geleden rond. Hun leefgebied strekte zich uit van het prehistorische Spanje tot aan de Grote Meren op de grens tussen de huidige Verenigde Staten en Canada.

Tijdens de koude perioden van het Pleistoceen was het voor de mammoet goed toeven. Grote delen van het noordelijk halfrond waren destijds met zogenoemde mammoetsteppen bedekt: een speciaal soort steppe waarin steppe- en toendravegetatie zich vermengden. De perfecte habitat voor de logge herbivoor.

Maar toen de wereld 11.700 jaar geleden sterk begon op te warmen, trok de ooit zo wijdverbreide mammoetsteppe zich terug tot de randen van het poolgebied. Ook de prehistorische mens, die op de mammoet joeg, drong zijn habitat verder terug. Zo slonk de mammoetpopulatie op het vasteland, tot alleen de dieren op Wrangel overbleven. Tot zover een overzichtelijke reconstructie, maar waarom legde ook de Wrangelpopulatie vierduizend jaar geleden het loodje?

Geografische isolatie en inteelt

Daarover werd op 11 juli 2024 een nieuw onderzoek gepubliceerd in wetenschappelijk tijdschrift Cell. Om ook de laatste levensdagen van de Wrangelpopulatie te reconstrueren, onderzochten de auteurs 21 genomen van wolharige mammoeten afkomstig uit verschillende tijdsperioden, die zowel de populatie op Wrangel als vroegere mammoeten op het vasteland moesten vertegenwoordigden.

Eerder onderzoek wekte al de indruk dat de mammoeten op Wrangel zich door de geïsoleerde ligging op inteelt hebben moeten beroepen. Als gevolg daarvan zouden schadelijke mutaties zich in hoog tempo onder de populatie hebben verspreid: een fenomeen dat in de wetenschap ‘inteeltdepressie’ wordt genoemd.

In dit scenario zouden er onvoldoende gezonde nakomelingen zijn geweest om de populatie in stand te houden. Maar toen studieauteur Patrícia Pečnerová en haar collega’s de 21 mammoetgenomen onderzochten, bleek de werkelijkheid een stuk ingewikkelder dan tot voor kort gedacht.

Waardoor stierf de wolharige mammoet uit?

‘Het lijkt erop dat de populatie op Wrangel aanvankelijk hooguit acht mammoeten telde,’ zegt Pečnerová, geneticus aan de Universiteit van Stockholm en National Geographic Explorer. De genomen van de mammoeten wijzen uit dat de eilandpopulatie snel stabiliseerde, en na verloop van tijd zelfs schadelijke mutaties wegfilterde. Dat de wolharige mammoet zo tweehonderd generaties lang wist te overleven, wijst erop dat inteelt minder problematisch was dan in eerder onderzoek werd geopperd.

Hoe de wolharige mammoet dan wel aan zijn einde kwam? ‘Het uitsterven van een diersoort is een ingewikkeld proces, en zelden aan één oorzaak te wijten,’ zegt geneticus Rebekah Rogers van de University of North Carolina, die niet bij het onderzoek betrokken is.

Klimaatverandering, veranderende voedselbronnen, droogte, stormen, ziekten of andere factoren kunnen allemaal een rol hebben gespeeld, aldus Rogers. De inteelt zal zeker niet hebben geholpen, zegt ze, ‘maar iedereen die zegt dat de mammoet alleen door zijn afwijkende genomen is uitgestorven, vertelt niet het volledige verhaal.’

Nog niet uitgelezen? Schrijf je in voor de gratis nieuwsbrief van National Geographic en ontvang de favoriete verhalen van de redactie wekelijks in je mail.