Op winteravonden, net voor zonsondergang, maken zwermen spreeuwen zich op voor een bijzonder natuurverschijnsel. De vogels bewegen in vloeiende patronen als een gecoördineerd geheel door de lucht. Het lijkt wel alsof elke spreeuw precies weet wat de ander van plan is. Hoe verklaart de wetenschap deze sierlijke formaties?
Eerste studies naar spreeuwenzwermen
Onderzoekers buigen zich al decennia over de vraag hoe zwermen vogels zo gecoördineerd door de lucht kunnen bewegen. In 1931 opperde ornitholoog Edmund Selous zelfs telepathie als mogelijke verklaring.
Leestip: Onderzoek wijst uit: verschillende vogelsoorten migreren samen tijdens de jaarlijkse vogeltrek
Maar in de jaren tachtig maakten wetenschappers met computersimulaties inzichtelijk dat er iets anders achter zat. Ze creëerden virtuele vogels die volgens eenvoudige regels elkaar beïnvloedden, en zo op een vergelijkbare manier bewogen.
Een wetenschappelijke doorbraak
Maar hard bewijs ontbrak: er waren weinig gegevens van echte vogels om de simulaties mee te vergelijken. Dat veranderde in 2005, toen onderzoekers Andrea Cavagna en Irene Giardina in Rome een enorme stap voorwaarts maakten. Ze gebruikten camera’s om de vlucht van meer dan vierduizend spreeuwen in 3D vast te leggen.
Ze ontdekten dat de spreeuwen niet met alle vogels binnen de zwerm hoeven te communiceren om uniform te bewegen: een vogel blijkt de bewegingen van zeven van zijn buren nauwlettend in de gaten te houden. Mogelijk is dat de maximale capaciteit waarop het brein van de vogels tegelijkertijd kan focussen.
Door drie eenvoudige regels – uitlijnen, aantrekken en ontwijken – in een computerprogramma te verwerken, creëerde Charlotte Hemelrijk van de Universiteit van Groningen een virtuele zwerm die hetzelfde beweegt als echte spreeuwen. Hieruit bleek dat de vogels geen leider of telepathie nodig hebben. Ze communiceren nauwelijks met elkaar, maar door simpele interacties ontstaan de indrukwekkende bewegingen van de zwerm.
Foutloze imitatie
Er is echter meer voor nodig om als zwerm te blijven bewegen. Je zou verwachten dat spreeuwen gemakkelijk fouten maken wanneer ze hun buren volgen. Wanneer foute imitaties zich opstapelen, zou de zwerm uiteen kunnen vallen. Althans, dat zou je denken. Toch beweegt een zwerm vrijwel altijd perfect synchroon.
Leestip: Deze vogel houdt zijn paargedrag het liefst verborgen
In de praktijk stapelen deze fouten zich niet op, maar worden ze juist verdoezeld door de omvang van de groep. Natuurkundigen noemen dit schaalvrije correlaties: hoe groot de zwerm ook wordt, de beweging van elke vogel beïnvloedt en wordt beïnvloed door alle anderen.
Kleine afwijkingen worden direct opgemerkt en gecorrigeerd. Als de een draait, draait de rest mee. Deze aanpassingen worden razendsnel doorgevoerd, waardoor een spreeuw zelfs kan anticiperen op bewegingen aan de andere kant van de zwerm.
De toekomst van de spreeuw
Er wordt nog steeds onderzoek gedaan naar de manieren waarop deze zwermen zich kunnen aanpassen. Zo maakt Hemelrijk bijvoorbeeld gebruik van een robotvalk, die de spreeuwen het gevoel van dreiging geeft. Door hun reacties te bestuderen, hoopt ze meer te leren over hoe ze zich aanpassen aan plotseling gevaar.
Leestip: Deze 7 diersoorten zullen uitsterven als we niet ingrijpen
Wetenschappers waarschuwen dat de spreeuw onder druk staat. Hun populatie daalt wereldwijd in snel tempo. In Europa en Noord-Amerika verdwijnen veel vogelsoorten in grote aantallen, en de spreeuw is daar geen uitzondering op. De kans bestaat dat in de toekomst de adembenemende vormen van deze zwermen niet meer te bewonderen zullen zijn.
Bekijk hieronder meer beelden van spreeuwenzwermen.
Steun de missie van National Geographic en krijg onbeperkt toegang tot National Geographic Premium. Word nu lid!
