Onderzoek wijst uit: wie in voormalig Romeins gebied woont, is gelukkiger

Woon jij in Leiden, Alphen aan den Rijn, Woerden of Driel? Dan heb je je goede humeur misschien wel aan de oude Romeinen te danken. Door hun aanwezigheid in dit deel van Nederland zo’n 2000 jaar voor jouw geboorte ben jij vermoedelijk gelukkiger, spontaner én gezonder dan mensen uit andere delen van Nederland.

Romeinse padafhankelijkheid

Dat blijkt uit onderzoek van een team wetenschappers van onder meer de Universiteit van Amsterdam en de Duitse Universiteit van Jena. Zij onderzochten een fenomeen dat in de sociale wetenschappen ook wel ‘padafhankelijkheid’ wordt genoemd: een proces waarbij gebeurtenissen uit het verleden van directe invloed zijn op het verloop van ontwikkelingen in de toekomst.

‘Wat we zien is dat, wat je ook doet, sommige regio’s nou eenmaal beter presteren dan andere,’ zegt hoogleraar en hoofdonderzoeker Martin Obschonka van de Universiteit van Amsterdam. ‘Als een bepaald gebied eenmaal een socio-economische voorsprong heeft, houdt dat vaak eeuwenlang stand. Wat politici of beleidsmakers ook doen om die ongelijkheid recht te trekken.’

Gelukkiger langs de Romeinse grens

Dat regionale verschillen vaak lange tijd persisteren, is geen nieuwe ontdekking. Zo weten wetenschappers al langer dat mensen die in voormalige mijn- en industriegebieden wonen, minder gelukkig zijn dan mensen uit regio’s waar van oudsher veel innovatieve bedrijven zijn gevestigd.

Lees ook: Hoe ging de Romeinse verovering van Nederland?

Wat het onderzoek van Obschonka en zijn collega’s interessant maakt, is dat zij die padafhankelijke processen voor het eerst aan de grenzen van het voormalige Romeinse Rijk hebben getoetst. Dat deden ze zowel in Duitsland als in Nederland door gegevens uit grootschalige enquêtes aan geavanceerde statistische methoden te onderwerpen, legt Obschonka uit.

Een gereconstrueerd satellietbeeld van de Romeinse Limes in Nederland. Dit is hoe Nederland er zo’n 2000 jaar geleden uit moet hebben gezien, met de rivier de Rijn als grens van het Romeinse Rijk. Het landschap werd gereconstrueerd op basis van paleogeografische gegevens en lokale onderzoeken.

‘Zo ontdekten we dat in een gebied van 25 kilometer rond de voormalige Romeinse grens mensen gelukkiger en gezonder zijn dan in gebieden daarbuiten,’ zegt Obschonka. ‘In Duitsland zien we dat effect ook ten zuiden van de Romeinse limes terug.’

Ook nadat Obschonka en zijn team controles uitvoerden voor andere variabelen, zoals klimaat, geologie en economische ontwikkelingen, bleef het verband zichtbaar, aldus dus wetenschapper. ‘De Romeinse invloed van vroeger en persoonlijkheidskenmerken vandaag de dag lijken dus onlosmakelijk aan elkaar verbonden,’ stelt hij.

Leestip: 5 hardnekkige mythen over het Romeinse Rijk ontkracht

Volgens Obschonka is dat te verklaren door het ‘menselijk vermogen om culturele en economische vooruitgang generaties lang voort te zetten en door te ontwikkelen’. Socio-economische padafhankelijkheid dus.

‘De limes markeerden een grens tussen een van de meest geavanceerde en invloedrijkste beschavingen in de geschiedenis en de relatief minder ontwikkelde Germaanse stammen daaromheen,’ zegt Obschonka. ‘De Romeinse bezetting heeft een belangrijke en blijvende economische erfenis nagelaten, en die erfenis vertaalt zich ook nu nog in gelukkigere mensen in deze regio.’

Romeinen als beschavingsbrengers?

Ondanks Obschonka’s bevindingen zet archeoloog Jasper de Bruin van het Leidse Rijksmuseum van Oudheden, die niet betrokken is bij het onderzoek, zijn vraagtekens bij dat verband.

‘Hoewel de auteurs erkennen dat de Romeinse bezetting van Duitsland ook negatieve kanten moet hebben gekend, wordt er desondanks een beeld geschetst van een geciviliseerde Romeinse regio, met een barbaars gebied daarbuiten,’ stelt De Bruin.

‘De Romeinen als innovators en beschavingsbrengers, met een positieve uitwerking op de lange termijn tot gevolg – ik heb daar grote twijfels bij. Ik denk dat de door de onderzoekers geconstateerde verschillen in welzijn andere oorzaken hebben.’

Leestip: Een dag uit het leven van een rijke Romein

Ook Obschonka stelt dat er meer onderzoek nodig is om met zekerheid te stellen dat het de Romeinen zijn aan wie de inwoners van Nijmegen, Utrecht of Rijswijk hun welzijn te danken hebben. Of deze effecten ook in andere landen worden teruggezien, zal uit vervolgonderzoek moeten blijken.

‘In ons onderzoek concentreren we ons op de positieve effecten,’ zegt Obschonka, ‘maar uiteraard hebben de Romeinen hebben ook veel ellende veroorzaakt. De werkelijkheid is complex, maar in elk geval is een deel van die complexiteit op het verleden terug te voeren. En dat wordt nog te vaak over het hoofd gezien.’

Steun de missie van National Geographic en krijg onbeperkt toegang tot National Geographic Premium. Word nu lid!