Je brengt ongeveer een derde van je leven slapend door, maar je lichaam drukt gedurende die uren niet zomaar op de ‘uitknop’. Je hersenen zijn nog hard aan het werk wanneer jij naar dromenland vertrekt: ze voeren een reeks aan onderhoudstaken uit.
Een van deze taken staat bekend als een spoeling van je hersenen. Zie het als een grote wasbeurt. Hierbij verwijdert je glymfatische systeem - een complex netwerk van bloedvaten - giftige afvalstoffen uit je hersenen. Denk aan eiwitten die in verbrand worden gebracht met de ziekte van Alzheimer en andere vormen van dementie.
Leestip: Moeilijke slaper? Met deze slaaptips droom je zo weg
Het was tot een paar jaar geleden nog niet helemaal duidelijk hoe dit schoonmaakproces van je hersenen precies werkt. Dat vertelt neurowetenschapper Maiken Nedergaard, mededirecteur van het Center for Translational Neuromedicine en hoogleraar aan de University of Rochester Medical Center.
Nieuw onderzoek naar ‘brainwashing’
Nu denken de wetenschappers dat ze de puntjes op de i hebben gezet in een nieuw onderzoek dat is gepubliceerd in het wetenschappelijke tijdschrift Cell. In dit onderzoek beschrijven ze ook hun ontdekking dat een veelgebruikt slaapmiddel (zolpidem) het schoonmaakvermogen van je hersenen kan onderdrukken.
Het doel van de onderzoekers was het ‘zwarte gat’ van de hersenspoeling te vinden, zegt hoofdauteur Natalie Hauglund, die verbonden is aan de Universiteit van Oxford en de Universiteit van Kopenhagen. Met andere woorden: ze wilden weten wat er nou precies in je hersenen gebeurt wanneer je slaapt.
Zo spoelt hersenvocht door je brein wanneer je slaapt
In het glymfatische systeem blijft hersenvocht stromen, waardoor er een soort spoelcyclus mogelijk wordt. De heldere vloeistof glijdt langs de slagaders en sijpelt in de spleten tussen de kleine bloedvaten in je hersenen. Daar absorbeert het moleculair afval, wat naar andere delen van je lichaam wordt getransporteerd om afgevoerd te worden.
Om dit proces beter te begrijpen, analyseerden onderzoekers de bloedstroom en vloeistofbewegingen in de hersenen van slapende muizen. Toen ontdekten ze dat het spoelproces begon wanneer de hersenen van de muizen noradrenaline afgaven. Deze neurotransmitter is een integraal onderdeel van de vecht-of-vluchtreactie.
Leestip: Slaap je echt beter met mondtape? En wat zijn de risico's?
De afgave ervan zorgt voor een vernauwing van de bloedvaten. Daarop daalt het bloedvolume, wat de weg vrijmaakt voor een stroom hersenvocht. Wanneer het noradrenaline-niveau weer daalt, ontspannen de bloedvaten zich en worden ze wijder, waardoor het vocht vol afvalstoffen uit de hersenen wordt gedreven.
Afvalstoffen worden uit je hersenen gespoeld
‘De hersenen zijn het enige orgaan met een schedel eromheen, wat betekent dat ze een vast volume hebben,’ legt Nedergaard uit. ‘Dus elke keer dat het bloedvolume in de hersenen verandert, moet het hersenvocht verschuiven om dat te compenseren.’
Dit proces is vooral waargenomen bij muizen, maar de onderzoekers vermoeden dat in menselijke hersenen iets soortgelijks plaatsvindt, omdat ons brein vergelijkbare structuren heeft.
Eerder onderzoek bracht de af- en toename van hersenvocht al in kaart, maar het artikel van Nedergaard en Hauglund is het eerste dat noradrenaline aanwijst als mogelijke oorzaak.
Hebben slaapmedicijnen invloed op het hersenspoelproces?
Door te achterhalen hoe de hersenen zichzelf reinigen, kwamen de onderzoekers tot een andere ontdekking. Bij muizen die zolpidem - een slaapmiddel dat in Nederland alleen op recept verkrijgbaar is - toegediend kregen, werd de stroming van hersenvocht belemmerd.
Volgens Bryce Mander, universitair hoofddocent psychiatrie en menselijk gedrag aan het UC Irvine Center for Neurobiology of Learning and Memory, is deze bevinding ‘het bewijs dat het glymfatische systeem actief wordt verstoord door een kalmerend middel.’
Leestip: Werkt magnesium als natuurlijk slaapmiddel?
Maar om harde conclusies te trekken over het gebruik van slaapmedicatie, zou je het effect van zolpidem moeten testen in menselijke hersenen. Maar dat is nogal een uitdaging.
Voor dergelijke studies worden knaagdieren gebruikt, omdat het testen op mensen met de huidige technologie ethisch gezien moeilijk is, zegt Mander.
Niet alle slaap is hetzelfde
Deze recente studie werpt wel de vraag op wat het betekent om goed te slapen. Niet alle vormen van slaap hebben hetzelfde effect - en we beginnen steeds beter begrijpen wat dat betekent voor ons brein.
‘We moeten er zeker van zijn dat slaapmedicatie de fundamentele functies van slaap ondersteunen en niet verstoren,’ zegt Mander. ‘Het doel is niet om gewoon knock-out te zijn,’ benadrukt hij. ‘Het doel is om een herstellende slaap te hebben.’
Krijg onbeperkt toegang tot National Geographic Premium én steun de missie van National Geographic. Word nu lid!
