Zoals veel reizigers die de pelgrimsroutes van de Camino de Santiago hebben afgelegd, had Sherly Cho geen duidelijke religieuze motivatie om dat te doen. Maar ze had nooit kunnen voorzien dat haar ruim achthonderd kilometer lange voettocht van Saint-Jean-Pied-de-Port in de Franse Pyreneeën naar Santiago de Compostela in de Spaanse regio Galicië haar tot grote veranderingen zou aanzetten.
“Dat ik alleen ging, was een goede keuze,” zegt Cho. “Ik maakte vrienden voor het leven. We deelden alles: een slaapruimte, een appel, onze diepste gevoelens... Ik besefte dat ik het ook zonder materiële bezittingen wel zou redden; spullen zijn alleen maar extra bagage. Ik ben nu bezig een kleinere woning te zoeken en mijn leven van overbodige dingen te ontdoen.”
Meer reizigers dan ooit gaan op bedevaart, een trend die in de wereld na de pandemie misschien tot een ware rage zou kunnen uitgroeien. Veel mensen hebben genoeg van korte stedentrips en vliegreizen, en neigen naar langere en doelgerichtere reizen.
“In de afgelopen jaren is het aantal boekingen van pelgrimsreizen opvallend toegenomen,” zegt Tim Williamson van het Britse reisbureau Responsible Travel. “Ze zijn zeer geliefd bij soloreizigers, maar ook steeds meer gezinnen kiezen ervoor. De lockdowns hebben ons laten zien dat gemeenschapszin heel belangrijk is; mensen willen ruimte, maar ze missen het menselijk contact. Bedevaarten voldoen aan veel van deze behoeften.”
Voordat het internationale reiswezen door de coronavirus-pandemie werd platgelegd, werd de Camino de Santiago al door een recordaantal pelgrims bewandeld. Volgens het Ontvangstkantoor voor Pelgrims van de Kathedraal van Santiago de Compostela kregen in 2019 maar liefst 347.578 wandelaars hun officiële Compostela-certificaat uitgereikt, een toename van zes procent op jaarbasis. Uit de gegevens van het kantoor valt ook op te maken dat steeds meer van deze wandelaars net als Cho alleen op pad waren gegaan en dat slechts veertig procent van alle pelgrims een religieuze achtergrond als enige reden voor hun bedevaart noemen.
Van 2016 tot 2019 is het aantal pelgrimsreizen via de Camino de Santiago sterk toegenomen. Vooral op de Caminho Português (de route vanuit Portugal) was de toename in deze periode spectaculair, met bijna een verdubbeling van het aantal wandelaars. Ook minder bekende trajecten, zoals de Camino Invierno, worden steeds populairder. Deze alternatieve route buiten de gebaande paden om is vooral bedoeld voor mensen die rust en eenzaamheid zoeken en wordt vanaf het einde van de herfst en gedurende de wintermaanden bewandeld. De route voert de wandelaars bovendien langs de vele romaanse kerkjes en wijngaarden die Noord-Spanje rijk is.
Verwacht wordt dat het aantal boekingen ook in 2021 sterk zal toenemen. “We denken dat we dit jaar een flinke stijging zullen zien in het aantal boekingen voor de Xacobeo, het Heilige Jacobsjaar, waarin de feestdag van Sint-Jakobus (25 juli) op een zondag valt – wat voor het laatst in 2010 het geval was,” zegt Mary Lawless van Macs Adventure, een reisbureau voor zelfstandig ondernomen voettochten. “Vandaar dat wandelaars die dit jaar de Camino bewandelen, de kathedraal via de ‘Heilige Deur’ mogen betreden. En de mensen die het graf van de apostel bezoeken, zullen een volle aflaat ontvangen: de volledige kwijtschelding van al hun zonden.”
Helende natuur
Het kiezen voor een voettocht door de wilde natuur – een steeds vaker genoemde reden voor het ondernemen van een bedevaart – zou de vroege Angelsaksische heiligen van de vijfde en zesde eeuw, onder wie Saint-David, zeker hebben aangesproken. In de Middeleeuwen groeide het naar deze heilige vernoemde dorp St. Davids in Wales uit tot een bedevaartsoord dat zich kon meten met het Spaanse Santiago. De Shrine of St. David in de magnifieke gelijknamige kathedraal zal in 2021 het eind- en hoogtepunt vormen van een voettocht van één week. Tijdens de bedevaart, over een route die zich langs de grillige kust van de county’s Wexford en Pembrokeshire slingert, zal de ‘Keltische connectie’ tussen Ierland en Wales centraal staan.
“Aan deze kust voel je nog altijd de spirituele band met het levende landschap,” zegt Iain Tweedale, de gids van Journeying en Guided Pilgrimage die de nieuwe bedevaart zal leiden. “Het is wat de Kelten een ‘dunne plek’ noemden: waar de kloof tussen hemel en aarde flinterdun is,” legt hij uit. “Na meerdere dagen van lopen begint de geest tot rust te komen en neem je de omgeving scherper in je op. Je bekijkt eenvoudige zaken als stenen, bloemen en vogels alsof je ze voor het eerst ziet. De uiterlijke reis van plek naar plek wordt een innerlijke reis van hoofd naar hart.”
Als het trage tempo van een voettocht langs de kust ons in staat stelt een ritme terug te vinden dat we zijn kwijtgeraakt, zoals Tweedale stelt, en we ons daarbij richten op het ritme van getijden en seizoenen in plaats van op dat van de klok, zou zo’n bedevaart mensen dan kunnen helpen om zich na de pandemie te herstellen en een nieuwe kijk op de wereld eigen te maken?
“COVID-19 heeft ons gedwongen om halt te houden, na te denken en gebruikelijke veronderstellingen over het leven ter discussie te stellen,” zegt Tweedale. “Nu we uit de lockdowns tevoorschijn komen, is het ondernemen van een bedevaart relevanter dan ooit, want het biedt ons de kans om de balans op te maken en onze weg door het leven te overdenken. Sommigen zullen op bedevaart gaan om relaties opnieuw onder de loep te nemen, anderen om dank te zeggen voor het feit dat ze de pandemie hebben overleefd.”
“Op een moderne bedevaart krijg je de kans om je spirituele kant te onderzoeken, zonder dat je per se religieus bent,” zegt Tweedale. “We gaan al lopend een band met de natuur aan. En deze nieuwe liefde en waardering leiden ertoe dat we die natuur willen beschermen. Dus misschien zijn pelgrimsreizen ook een manier om ons na de pandemie voor te bereiden op de klimaatverandering, de grootste uitdaging van onze tijd.”
Volgens een enquête van de British Pilgrimage Trust onder deelnemers aan pelgrimsreizen noemde ongeveer de helft van de ondervraagden de aandacht voor de natuur, voor spiritualiteit en voor cultureel erfgoed als voornaamste motivaties voor hun bedevaart. Slechts dertien procent verwees naar religieuze plichten. Vandaag de dag zijn veel pelgrims niet-gelovig, dus wat is eigenlijk het verschil tussen een bedevaart en een lange voettocht?
“Er is meestal wel een bijzondere reden voor een bedevaart – het moeten doorhakken van een knoop, het toelaten of juist achter zich laten van iets,” zegt Guy Hayward, medeoprichter van de British Pilgrimage Trust en medeauteur van de gids Britain’s Pilgrim Places. Hij denkt dat de ware bedevaart een intentie is, die wordt bepaald door het hart en in praktijk wordt gebracht door het lopen.
“Dat je met je diepste gevoelens in contact wilt komen, is op zichzelf niet religieus of seculier,” zegt hij. Het woord ‘heilig’ stamt af van oudere woorden voor ‘helen’, en volgens Tweedale kan een ‘helende’ plek “een oude taxusboom, de top van een heuvel, een synagoge of een steencirkel zijn.”
“Sinds mensenheugenis hebben bedevaarten gediend als fysieke routes met een heldere bestemming, waarmee mensen structuur konden geven aan hun zoektocht naar innerlijke sturing in tijden van verandering en crisis,” zegt hij.
Een stapje verder
Voor veel mensen draait het bij een bedevaart om een ‘investering’, niet zozeer in fysieke of geldelijke zin maar veeleer in het openstaan voor verandering en de consequenties die dat met zich meebrengt. De coronavirus-pandemie heeft veel mensen met uitdagingen en beperkingen geconfronteerd die ze waarschijnlijk niet eerder hebben meegemaakt, waardoor ze nu op zoek zijn naar reizen die inzichten en therapeutische zingeving kunnen bieden.
“De pandemie heeft tot een enorme hoeveelheid onverwerkte en niet-opgevangen triestheid geleid,” zegt Dee Dyas, directrice van het Centre for Pilgrimage Studies van de University of York en auteur van The Dynamics of Pilgrimage. “Mensen zijn wanhopig en willen nu hun leven op een rijtje zetten, betekenis zoeken op bijzondere plekken, positieve herinneringen creëren en afscheid nemen.”
“Een bedevaart hoeft niet per se een lange voettocht te zijn – het is veelzijdiger dan dat,” zegt Dyas. “Mensen zijn ingesteld om op bijzondere plekken te reageren en naar iets groters te zoeken dan zijzelf. Er zijn ‘toevallige pelgrims’ die niet-religieus zijn maar vervolgens toch spirituele verlichting of zelfs God vinden. Een bedevaart is een metafoor van het leven: het samenvallen van de uiterlijke en de innerlijke reis.”
Op het meest fundamentele niveau is de bedevaart sinds de Middeleeuwen eigenlijk amper veranderd. Destijds schreef Chaucer zijn Canterbury Tales, over een groep pelgrims die een bedevaart naar de schrijn van de heilige Thomas Becket ondernam, een boek dat sindsdien is uitgegroeid tot hét werk over het onderwerp.
“Binnen drie jaar na Beckets gewelddadige dood [in 1170] waren al zevenhonderd wonderen aan de man toegeschreven en stroomden de pelgrims naar Canterbury om er zijn graf te aanbidden,” zegt Naomi Speakman, curator van de tentoonstelling Thomas Becket: Murder and the Making of a Saint, die nog tot 22 augustus in het British Museum is te bezoeken. “De bedevaart naar Canterbury staat centraal in de expositie, en The Canterbury Tales spreekt het moderne publiek nog altijd aan,” zegt Speakman.
Thomas Becket was niet de enige heilige die in de vorm van pelgrimsroutes een onuitwisbare indruk op het Britse landschap heeft achtergelaten. Met het netwerk van de Northern Saints Trails, dat dit jaar in gebruik is genomen, is nieuw leven ingeblazen aan zes aloude pelgrimsroutes door het noordoosten van Engeland. Het netwerk is tegelijk een eerbetoon aan Noord-Engelse heiligen als Saint-Cuthbert, Saint-Aidan en Saint-Hilda.
“In de Middeleeuwen zouden de pelgrims de stad Durham vanuit verschillende richtingen zijn genaderd, wat ook blijkt uit deze wandelroutes,” zegt David Pott, coördinator van het netwerk. “In die tijden was het streven naar genezing de belangrijkste motivatie. Dat geldt vandaag de dag vaak ook nog, maar dan op een andere manier. Het is geen toeval dat veel mensen na een crisis in hun leven op bedevaart gaan. Ik geloof in het devies dat aan Sint-Augustinus wordt toegeschreven: solvitur ambulando [‘alles wordt al wandelend opgelost’].”
Op veel plekken in de wereld doen bedevaarten met hun enorme mensenmassa’s en extreme geloofsuitingen juist denken aan het tegendeel van een kalme en beschouwelijke voetreis. Neem de Kumbh Mela, ’s werelds grootste bijeenkomst van pelgrims. De bedevaart wordt om de twaalf jaar ondernomen en brengt 120 miljoen hindoes naar vier plekken aan de oever van de Ganges, waar ze in deze heilige rivier baden en bidden om verlossing van de cyclus van geboorte en reïncarnatie. En tijdens de hadj naar Saoedi-Arabië verzamelen 2,5 miljoen moslims zich rond de Grote Moskee van Mekka.
Ook Israël verwelkomt meer pelgrims dan ooit: in 2019 ging het recordaantal van 4,5 miljoen mensen op bedevaart naar dit land. Voor velen is het juist dat enorme aantal mensen dat ertoe doet – het samenkomen van de mensheid is waar het om draait.
Als aan het begin van een bedevaart de ‘intentie’ staat en ‘investering’ het hart ervan uitmaakt, dan wacht de pelgrim aan het einde van zijn tocht de ‘dankbaarheid’: voor het leven, een goede gezondheid en de natuur en haar wonderen. Met het oog op die laatste twee aspecten besloot fotograaf Tim Bird de onlangs geopende Zeeroute van Sint-Olaf, een pelgrimsroute langs de kust van Finland en Zweden, op de fiets af te leggen.
“Die bedevaart was mediatief en spiritueel, maar niet op een of andere vaststaande religieuze manier,” vertelt hij. “Ik heb genoten van de afgelegen natuur en de fysieke hernieuwing na de lange Finse winter. De tegenwind en de hoosbuien waren lastig, maar de wilde natuur was indrukwekkend: trekvogels, herten, hazen en af en toe een eland, die van het ene eilandje naar het andere zwom. Het was heerlijk om bij toeval op een neergestreken zwerm kraanvogels te stuiten.”
In dit koortsachtige digitale tijdperk, waarin we vaak zijn afgesneden van onze natuurlijke omgeving, van de elementen en ook van ons eigenlijke zelf, kunnen het trage tempo van een bedevaart en de fysieke en mentale ruimte die zo’n reis oproept, ons helpen om na te denken, onze doelen te herzien en op ‘reset’ te drukken.
Nu we na de coronacrisis aan de lange terugweg naar zoiets als normaliteit beginnen, zouden we onszelf als pelgrims in een prachtige nieuwe wereld kunnen zien, waar niets belangrijker en noodzakelijker is dan de eenvoudige daad van dankzegging en lopen.
“Ik stond elke ochtend om zes uur op en liep acht uur per dag,” vertelt Cho. “Tijdens mijn tocht over de Camino heb ik me nog nooit zo gelukkig en gezond gevoeld.”
Dit artikel is een aangepaste versie van een verhaal uit National Geographic Traveller UK.
Dit artikel werd oorspronkelijk in het Engels gepubliceerd op NationalGeographic.com
