Miyako is een Aziatische vrouwtjesolifant die al 44 jaar, sinds haar aankomst als kalfje van een half jaar oud, in de dierentuin van Utsunomiya, even buiten Tokio, zonder het gezelschap van andere olifanten leeft. Ze slijt haar dagen in een klein betonnen verblijf in de buurt van het attractiepark van de dierentuin, vertelt Keith Lindsay, natuurbeschermingsbioloog en olifantenexpert uit Oxford.
“Ze woont al haar hele leven op die plek, zonder andere olifanten en zonder dat ze ergens anders heen kan,” zegt hij.
Eerder dit jaar heeft Lindsay olifant Miyako geobserveerd, toen hij in twee weken tijd de veertien Japanse dierentuinen bezocht waar naar verluidt de meerderheid van de olifanten in isolatie leeft. Hij vatte de omstandigheden waaronder deze dieren moeten leven en de verblijven waarin ze zijn ondergebracht samen in een nieuw rapport dat deze week werd gepubliceerd, aan de vooravond van de Dag van de Olifant.
Vijf olifanten zijn al hun hele leven alleen, aldus het rapport. Acht bleven alleen achter nadat hun metgezellen waren overleden of werden overgeplaatst, en één olifant werd met haar voormalige metgezel herenigd maar leefde sindsdien in een apart verblijf. “Deze olifanten waren in feite psychotisch; in sommige gevallen probeerden ze wanhopig contact te zoeken met mensen, terwijl ze in andere gevallen niets meer met mensen te maken wilden hebben,” vertelt Lindsay.
De aanleiding voor zijn reis naar Japan was een olifant die hij nooit had ontmoet, een vrouwtje genaamd Hanako, dat ruim zestig jaar lang in haar krappe olifantenverblijf in de dierentuin van Inokashira in Tokio woonde. In de herfst van 2015 werd ze het onderwerp van een publiek schandaal toen een bezoeker aan de dierentuin, Ulara Nakagawa, op haar blog over Hanako schreef en een petitie opstelde om de olifant naar een reservaat in haar geboorteland Thailand over te brengen.
“Volstrekt alleen, in een klein, kaal verblijf van beton, zonder ENIGE troost of stimulering, stond ze daar bijna levenloos – als een figuur uit was,” schreef Nakagawa.
De petitie werd door bijna 470.000 mensen ondertekend en nieuwsberichten over de lijdensweg van Hanako doken overal op internet op. Maar de dierentuin vond het te riskant om de bejaarde olifant te verhuizen, en een paar maanden later was de “eenzaamste olifant ter wereld” op 69-jarige overleden.
Voor Nakagawa betekende de dood van Hanako het begin van een breder streven om olifanten zonder metgezellen in Japanse dierentuinen te helpen. Ze zocht samenwerking met Zoocheck, een non-profitorganisatie uit Canada die zich inzet voor dieren, en ze begon een campagne onder de naam Elephants in Japan. Ook vroeg ze Lindsay om te rapporteren over de gezondheid van olifanten – uiterst sociale en intelligente dieren – in de dierentuinen van Japan, waar geen duidelijke standaard voor het omgaan met olifanten in gevangenschap wordt gehanteerd.
“Deze nieuwe campagne is opgezet ter nagedachtenis van Hanako en om ervoor te zorgen dat andere olifanten in Japan hun leven niet op de manier hoeven te slijten als zij dat moest doen,” zegt Nakagawa. Op de vraag waarom ze zich juist richt op eenzame olifanten in Japan terwijl dit land zeker niet het enige is waar olifanten worden gehouden, zegt ze: “We moesten ergens beginnen.”
Veel van de veertien eenzame olifanten die Lindsay observeerde, waaronder Miyako, werden gehouden in omstandigheden die volgens hem onder de maat waren, zoals te kleine verblijven en een gebrek aan stimulering.
Maar Miyako stond bovenaan de lijst, als een van de olifanten die in de meest hartverscheurende eenzaamheid moesten leven. Hij zag hoe ze heen en weer liep en herhaaldelijk op een metalen stang binnen de omheining beet, gedrag dat wijst op psychologische stress. “Ik heb dat nog nooit eerder gezien,” zegt hij.
Het leven van Miyako lijkt in niets op het leven van Aziatische olifanten in het wild, waarbij vrouwtjes in hechte sociale groepen van soms wel vijftig metgezellen leven, terwijl mannetjes vaak eerst met andere mannetjes optrekken voordat ze geslachtsrijp worden en de familiegroep verlaten. Zelfs wanneer olifanten niet met kameraden optrekken, zo blijkt uit onderzoek, herinneren ze zich hun eerdere metgezellen en kunnen met behulp van geuren en geluiden met hen communiceren.
“Het sociale aspect van een olifantenleven is het belangrijkst voor zijn of haar welzijn, en we zouden ons zorgen moeten maken over het psychisch welzijn van elke olifant die zonder gezelschap in gevangenschap moet leven,” zegt Georgina Allen van Wild Welfare, een non-profitorganisatie die zich inzet voor het verbeteren van de omstandigheden waarin wilde dieren in gevangenschap worden gehouden. Allen was niet betrokken bij het rapport van Elephants in Japan.
Naast de noodzaak van gezelschap hebben Aziatische olifanten ook veel ruimte nodig, want ze kunnen op zoek naar voedsel of paringspartners een gebied van wel zeshonderd vierkante kilometer bestrijken. De dieren staan bekend om hun slimheid, ze rouwen en ze tonen andere emoties als vreugde en woede. Ze zijn zelfs in staat een plotselinge inval te hebben, bijvoorbeeld wanneer ze inzien dat ze bij wat voedsel kunnen als ze op een trapje gaan staan.
Dierenactivisten stellen dat het voor de intelligente olifant des te schadelijker is om in een kale ruimte gevangen te worden gehouden. Hoewel Lindsay vooral de situatie van Miyako tragisch vond, was dit vrouwtje bij lange na niet het enige trieste geval, vertelt hij.
Hij trof ook deze olifanten aan:
Teru, een Aziatische olifant die sinds 2000 alleen leeft, in de dierentuin van Yuki Park in de stad Kōfu. Het 38-jarige vrouwtje wordt op geen enkele manier gestimuleerd in haar betonnen omheining en zwaaide naar verluidt herhaaldelijk met haar kop heen en weer en op en neer.
Himeko, een 40-jarige Aziatische olifant die alleen is sinds haar aankomst in de stadsdierentuin van Himeji, in 1994. Ze wordt achttien uur per dag binnen gehouden, moet optreden voor bezoekers, zwaaide volgens het rapport lange perioden achtereen met haar kop heen en weer en stond in haar eigen urine.
Izumi, een Aziatische olifant die kort nadat Lindsay haar in de dierentuin van Kiryugaoka zag, op 62-jarige leeftijd overleed. Ze had sinds 1964 in een kleine stal en een omheining zonder schaduw geleefd.
Lindsay trof in slechts vier van de veertien dierentuinen ‘verbeteringen’ aan, in de zin dat deze instellingen in de loop der tijd pogingen hadden gedaan om vernieuwende voorwerpen, grotere verblijven en andere aanpassingen te introduceren. De resterende dierentuinen schoten tekort, waarbij het erop leek dat sommige sinds hun bouw in de jaren vijftig van de vorige eeuw geen enkele renovatie hadden ondergaan.
Volgens het rapport zijn de meeste dierentuinassociaties het erover eens dat olifanten genoeg ruimte moeten hebben om rond te lopen en naar voedsel te zoeken, en dat ze de kans moeten hebben om met andere olifanten om te gaan. De American Association of Zoos and Aquariums, een organisatie die dierentuinen accrediteert en richtlijnen voor het houden van olifanten heeft opgesteld, beveelt aan om olifanten in groepjes te houden, van niet minder dat drie vrouwtjes, twee mannetjes of een mix van drie vrouwtjes en mannetjes.
Sommige dierentuinen stellen ter discussie of het houden van olifanten in gevangenschap überhaupt wel haalbaar is, gezien de complexe behoeften van deze dieren. Wereldwijd hebben ten minste 44 dierentuinen hun olifantenverblijven inmiddels gesloten of aangekondigd dat te zullen doen, aldus het rapport.
Maar de Japanese Association of Zoos and Aquariums (JAZA) heeft volgens Lindsay nog geen ‘best practice’-standaard ontwikkeld en controleert dierentuinen niet geregeld of zij het welzijn van hun dieren wel kunnen garanderen. (Bij het verschijnen van dit artikel had de directeur van de JAZA nog niet gereageerd op ons verzoek om commentaar).
Lindsay hoopt dat Japan zo’n standaard snel zal opstellen. Voor de nabije toekomst roept hij de dierentuinen op om eenzame olifanten die nog gezond genoeg zijn, over te plaatsen naar verblijven waar ze op z’n minst de mogelijkheid hebben met andere olifanten om te gaan – en mogelijk om zelfs te kunnen flirten in de modder, elkaars slurven te verstrengelen en rond te dartelen in een poel.
