Dit verhaal verschijnt in de oktober editie van National Geographic magazine.
Eng, puddingachtig, cool, simpel, glorieus: kwallen roepen bij mensen heel verschillende reacties op. Anatomisch zitten ze relatief eenvoudig in elkaar: kwallen hebben geen hersenen, en bloed of een skelet evenmin. Kortom, kwallen zijn best bijzonder.
Veel van de organismen die we kwalificeren als kwal zijn nauwelijks aan elkaar verwant. Hun leefgebieden lopen vaak sterk uiteen. Sommige soorten blijven vlak onder het wateroppervlak, andere leven juist op grote diepte. Wat ze gemeenschappelijk hebben, is het succesvolle startpunt van hun ontwikkeling: een geleiachtig lichaam waarmee ze zich door het water bewegen.
Met zo’n diverse evolutionaire voorgeschiedenis is het niet verrassend dat kwallen zo sterk variëren in vorm, afmetingen en gedrag. Neem hun voortplanting: vrijwel geen andere levens vorm op aarde is daarbij zo veelzijdig. Kwallen kunnen zowel geslachtelijk als ongeslachtelijk voor nakomelingen zorgen. Afhankelijk van de soort, klonen ze zichzelf door zich in tweeën te delen maar het opmerkelijkst is misschien wel dat er kwallen zijn die zich zelfs na hun dood nog voortplanten.
Deze ‘onsterflijke kwal’ ziet eruit als een behaard vingerhoedje en komt voor in de Middellandse Zee en voor de kust van Japan. Hij is in staat het verouderingsproces om te keren zodat hij niet sterft, maar telkens terug verandert in een jong exemplaar aan het begin van zijn levenscyclus. Vergelijk het maar met een kikker die weer een kikkervisje of een vlinder die weer rups wordt.
De afgelopen decennia zijn kwallenpopulaties in delen van de wereld explosief gegroeid. In de jaren tachtig dook in de Zwarte Zee de Amerikaanse ribkwal op. Mnemiopsis leidyi leeft normaliter in het westelijk deel van de Atlantische Oceaan, maar was vermoedelijk in het ballastwater van een schip beland en in de Zwarte Zee geloosd. Hij plantte zich daar zo succesvol voort dat in 1989 wel vierhonderd kwallen per kubieke meter voorkwamen. Vissen verloren de concurrentiestrijd om het voedsel: de kwal eet dagelijks wel tien keer zijn eigen lichaamsgewicht. Doordat hij ook veel vis verorbert, stortte de lokale visserij vrijwel in.
Elders ter wereld hebben zwemmers en vissers last van zwermen kwallen. In 2006 werden stranden in Italië en Spanje gesloten vanwege enorme aantallen parelkwallen. In 2013 werd een Zweedse kerncentrale tijdelijk stilgelegd nadat oorkwallen de koelwaterleidingen hadden verstopt.
Zulke berichten leiden tot wilde scenario’s waarin kwallen de wereldzeeën overnemen. Op internet wordt gewaarschuwd voor een ‘kwalmaggedon’. Maar volgens wetenschappers doen zulke typeringen geen recht aan de werkelijkheid. Kwallenpopulaties fluctueren van nature, en mensen zien vooral de pieken van zo’n cyclus. ‘Een sterke groei van het aantal kwallen haalt de voorpagina,’ zegt Lucas Brotz, marien zoöloog aan de University of British Columbia. ‘Maar neemt een populatie af, dan hoor je daar niemand over.’
Bekijk de fotogalerij over kwallen
Lees ook: 7x dieren met bijzondere superkrachten
Lees ook: Hoe kwallen de oceaan overheersen - zonder hersenen
Dit verhaal is ingekort en verscheen in de oktober 2018 editie van National Geographic magazine.
