Oorwormen hebben een slechte reputatie. Tijd om dat recht te zetten.
Ten eerste nestelen ze zich niet in de oren van mensen. Die gedachte komt tot uiting in hun naam, maar is een fabel die uit de wereld moet worden geholpen. Hoewel de overtuiging dat de oorworm in het menselijk oor zou kruipen kennelijk ongegrond is, is deze hardnekkig en wijdverbreid. De suggestieve naam komt al voor in bronnen uit de Middeleeuwen en is in allerlei talen terug te vinden. Zo kan de oude Franse naam perce-oreille worden vertaald als ‘doorboort het oor’.
De wetenschappelijke naam van de oorworm is heel wat leerzamer. De meer dan tweeduizend soorten oorwormen behoren tot de orde Dermaptera, wat ‘huidvleugeligen’ betekent. Die naam doet niets af aan hun walgingsfactor, maar verwijst wel naar het belang van hun vleugels. Eenmaal uitgevouwen zijn deze van een glanzende schoonheid.
Gevleugelde overwinning
De vleugels van oorwormen behoren inderdaad tot de indrukwekkendste vleugels uit het dierenrijk. Ze zitten normaal gesproken onzichtbaar opgeborgen. Wanneer de insecten op zoek gaan naar voedsel of een partner, ontvouwen de vleugels zich tot een minimaal tien keer grotere omvang.
Dit is een handig trucje dat hele generaties nieuwsgierige natuurwetenschappers en ingenieurs heeft gefascineerd. Wat helemaal verbluffend is, is dat de vleugels zonder gebruik van spieren worden uitgevouwen en opengehouden en ook weer worden ingeklapt en opgevouwen.
Een groep wetenschappers onder leiding van Andres Arrieta, universitair docent Werktuigbouwkunde aan Purdue University, heeft onlangs een essay gepubliceerd in het vakblad Science over de werking van de vleugels van oorwormen. Pogingen van het team om het uitvouwmechanisme na te bootsen met behulp van traditionele kennis van origamiachtige vouwtechnieken mislukten. De vleugels vouwen gewoon niet met één vouw zoals bekende materialen (bijvoorbeeld papier).
Het team van Arrieta ontdekte dat de vleugels elastische vouwen hebben die op twee manieren kunnen bewegen. Hij vergelijkt ze met klaparmbanden die twee stabiele toestanden kunnen aannemen.
Echte schoonheid zit van binnen
Volgens Julia Deiters, onderzoeker aan de Universiteit Duisburg-Essen in Duitsland en medeauteur van een onlangs gepubliceerd onderzoek over dit onderwerp, zorgen gebogen in plaats van rechte vouwen er ook voor dat de vleugels stabiel zijn. Deze wekken mechanische krachten op die ervoor zorgen dat de vleugels in uitgevouwen of opgevouwen toestand ‘vergrendelen’.
Deiters vertelt dat ze besloot de vleugels van oorwormen te gaan bestuderen nadat ze deze voor de eerste keer had gezien. “Ze zijn schitterend,” zegt ze.
Doordat ze jaren met oorwormen heeft gewerkt, is het Deiters opgevallen dat de dieren unieke persoonlijkheden hebben. Op sommige manieren gedragen ze zich ze volgens haar als mensen. Dat geldt ook voor de uitgebreide hofmakerij van mannetjes om vrouwtjes te paaien.
Bijna alle soorten oorwormen hebben vergelijkbare vleugels. De meeste soorten gebruiken ze echter nauwelijks. Waarom oorwormen precies vliegen en waardoor dit wordt uitgelokt, blijft een vraag voor entomologen.
Arrieta en vele anderen hopen de mechanismen van de vleugels in de toekomst te kunnen nabootsen. “De vleugels zijn het recept voor vergelijkbare, door de mens gemaakte materialen,” zegt hij. Dergelijke materialen kunnen zeer waardevolle hulpmiddelen zijn en mogelijk worden gebruikt voor bijvoorbeeld uitklaptenten, draagbare zonnepanelen en compacte elektronica.
Kijk ook hoe een wesp water drinkt in slow motion
Bekijk deze fotogalerij van motten: weinig mensen weten hoe mooi ze zijn
Dit artikel werd oorspronkelijk in het Engels gepubliceerd op NationalGeographic.com
