Zebra’s, vleermuizen en beren doen het, en ook walvissen, tijgers en mensen. Al deze diersoorten voeden hun pasgeboren jongen met moedermelk. Het is het onderscheidende kenmerk van zoogdieren.
Maar volgens een studie die vorige week in het tijdschrift Science is verschenen, doet een springspin uit Zuidoost-Azië hetzelfde. Toxeus magnus zoogt haar kroost met een voedingsrijke vloeistof die door haar eigen lichaam wordt uitgescheiden. De vloeistof bevat een oplossing van suikers, vetten en proteïnen, dus vinden de onderzoekers onder leiding van natuurbeschermingsbioloog Rui-Chang Quan van de Chinese Academie van Wetenschappen dat de substantie ‘melk’ mag worden genoemd.
Het meest verrassende dat de onderzoekers ontdekten, was dat de kleine spinnetjes de moedermelk ook blijven drinken nadat ze geslachtsrijp zijn geworden. “Dat is supervreemd,” zegt Jonathan Pruitt, evolutionair ecoloog aan de McMaster University in Canada. “Het feit dat de ouderlijke zorg helemaal doorloopt totdat het vrouwelijke nageslacht is volgroeid, is behoorlijk verrassend, heel merkwaardig.”
En de evolutionaire gevolgen van deze strategie zijn niet minder merkwaardig.
Goed ouderschap
Hoewel het idee van ‘spinnenmelk’ vreemd klinkt, sluit het in feite goed aan op wat er bekend is over het ouderschap van spinnen.
Ondanks hun reputatie als solitaire wezens weten onderzoekers dat verschillende soorten spinnen voor hun nageslacht zorgen. “Veel vrouwelijke spinnen bewaken hun eiercocons en eten in deze periode niets,” zegt Pruitt, die het sociale gedrag van spinnen bestudeert. “Sommige soorten maken hun eiercocons open en laten de uitgekomen spinnetjes dan op hun rug meeliften.”
Andere vrouwtjes braken voorverteerd voedsel op voor hun kroost, net als vogels. Volgens Pruitt gaan enkele spinnenmoeders zelfs zover dat ze hun eigen lichaam tot een vloeistof oplossen, die door hun jongen kan worden opgezogen.
Maar dit is de eerste keer dat er spinnen zijn aangetroffen die hun kroost met een melkachtige vloeistof zogen.
Nog wat melk?
“Als je een losse definitie van melk gebruikt, heb je het over een voedzame substantie waarmee jongen worden gezoogd. In dat geval zou je het melk kunnen noemen,” zegt Amy Skibiel, een fysioloog van de University of Idaho die is gespecialiseerd in lactatie.
“Maar als je denkt aan andere niet-zoogdieren die melkachtige vloeistoffen produceren, is het toch wat minder verrassend,” zegt Skibiel. Sommige vogels, waaronder duiven, flamingo’s en pinguïns, produceren een goedje voor hun jongen dat is gemaakt van epitheelcellen en dat ‘duivenmelk’ of ‘kropmelk’ wordt genoemd. En ook van kakkerlakken is bekend dat ze een soort melk uitscheiden waarmee ze hun embryo’s voeden.
In het geval van Toxeus magnus stellen Quan en zijn team dat het gedrag van deze spinnen meer doet denken aan het zogen bij zoogdieren. Net als bij de meeste zoogdieren zijn ook de pas uitgekomen spinnetjes voor hun voeding geheel afhankelijk van de melk. In dit geval hebben ze de melk de eerste twintig dagen van hun leven nodig.
In een verhelderend experiment plakten de onderzoekers de ‘epigastrische vouw’ van de moederspin dicht, het orgaan waarmee ze haar eitjes legt en waaruit ook de melk wordt uitgescheiden. De spinnetjes stierven allemaal binnen de eerste elf dagen.
Zogende tieners
De onderzoekers ontdekten dat zelfs wanneer de uitgekomen spinnetjes oud genoeg waren om zelf op zoek naar voedsel te gaan, ze gedurende nog eens twintig dagen van de moedermelk gebruik maakten. Het vrouwelijke (maar niet het mannelijke) nageslacht werd ook na het bereiken van de geslachtsrijpe leeftijd nog gezoogd.
In de fases dat de spinnetjes bijna of geheel volgroeid waren, werden ze door gebrek aan moedermelk gedwongen om zelf naar voedsel te zoeken, waaruit bleek dat de melk niet langer essentieel was voor hun overleving. Toch denken de onderzoekers dat de verstrekking van moedermelk van belang zou kunnen zijn voor het overleven van de spinnetjes in het wild, omdat het nageslacht bij het foerageren buiten het nest het risico loopt door roofdieren te worden opgegeten.
Hoewel de melk in bepaalde levensfasen dus heel belangrijk was, bleek het niet de enige factor in de overleving van de spinnetjes te zijn. Op lange termijn leken zowel de broedzorg als de verstrekking van moedermelk bij te dragen aan de overleving van de spinnetjes. Bij experimenten waarbij de moeder in het nest aanwezig bleef maar werd verhinderd om haar jongen na twintig dagen nog te verzorgen, waren de spinnetjes nog altijd met minder parasieten bedekt dan soortgenoten die uit een nest kwamen waar geen moeder aanwezig was.
Onder de 187 spinnetjes die de onderzoekers in negentien verschillende nesten onderzochten, lag het overlevingspercentage van de exemplaren die zowel broedzorg als moedermelk ontvingen, op 76 procent. Door het weghalen van de moeder op dag 20 daalde dat percentage tot ongeveer 50 procent.
Gemorste melk
Omdat spinnenmoeders ook druppeltjes melk in het nest zelf deponeerden, denken de onderzoekers dat de melk behalve voor de voeding nog een andere functie heeft. “Er zijn nog enkele vragen waarop de antwoorden ons kunnen helpen om te bepalen of het hier functioneel om hetzelfde gaat als lactatie bij zoogdieren,” zegt Skibiel.
Bij de evolutie van zoogdieren is moedermelk waarschijnlijk niet als voeding ontstaan, maar was het een afscheiding waarmee moeders het immuunsysteem van hun jongen een boost konden geven door ze van antilichamen te voorzien of een manier om hun eitjes vochtig te houden, zoals dat bij vogelbekdieren gebeurt.
En hoewel de evolutie van melkachtige vloeistoffen buiten de groep van zoogdieren zeldzaam blijft, is het toch niet waarschijnlijk dat dit de enige spinnensoort is die deze strategie heeft ontwikkeld. “Hoe meer ik erover nadenk, des te groter acht ik de kans dat dit overal in het dierenrijk gebeurt,” zegt Pruitt. “Ik wed dat dit diertje van de vijftigduizend beschreven spinnensoorten niet de enige is die zoiets doet.”
Lees ook: 'Deze mieren decoreren hun huis met de schedels van hun vijanden'
Dit verhaal verscheen oorspronkelijk in het Engels op NationalGeographic.com
