Er zijn 350.000 soorten kevers – en dat betekent een ongelooflijke hoeveelheid verwanten. Maar sommige diersoorten, waaronder de mens, hebben geen verwante soorten meer op aarde. Wij zijn helemaal alleen.
In biologische zin is het nauwste familielid van de mens de chimpansee, maar terwijl de mens naar de wetenschappelijke naam Homo sapiens luistert en dus deel uitmaakt van het geslacht Homo, behoren chimpansees tot het geslacht Pan. Alle andere bekende soorten uit het geslacht Homo zijn lang geleden uitgestorven, waaronder Homo neanderthalensis, oftewel de neanderthaler.
“Het reconstrueren van de stamboom van het leven is ingewikkeld en kan tot heel spannende verrassingen leiden,” zegt Alex Dornburg van het North Carolina Museum of Natural Sciences. “Nieuwe informatie kan onze inzichten in de onderlinge verwantschappen plotseling veranderen.” Zo is uit DNA-analyse gebleken dat “sommige dieren waarvan lange tijd werd aangenomen dat ze onderling nauw verwant waren, dat helemaal niet blijken te zijn, en andersom.”
Bovendien kan de definitie van ‘soort’ soms erg lastig zijn. “Bacteriën kunnen genen uit hun milieu oppikken,” waardoor de grenzen tussen verschillende soorten bacteriën vervagen, zegt Isaac Miller-Crews, doctoraalstudent aan de University of Texas in Austin.
Er lopen nog meer diersoorten op aarde rond die net als wij geen nauwe verwanten meer hebben, ook al is de evolutionaire weg naar die eenzaamheid bij elke soort anders verlopen. Welke dieren zijn dat? (Lees ook: dertien miljoen jaar oude schedel van vroege mensaap ontdekt)
Aardvarken
Aardvarkens zien eruit alsof ze aan allerlei dieren verwant kunnen zijn en ze werden vanwege hun dieet lange tijd gezien als neefjes van de miereneters.
Maar in werkelijkheid is het aardvarken (Orycteropus afer) verwant aan de olifanten en splitste de soort zich tachtig miljoen jaar geleden van de dikhuiden af. Het aardvarken dat we tegenwoordig zo bijzonder vinden, heeft als enige vertegenwoordiger van zijn soort op de grassavannes van Centraal-Afrika weten te overleven en te gedijen.
Vingerdier
Deze primaat is een nachtdier met grote tanden, gele ogen en vingers die in de betere horrorfilm niet zouden misstaan. Het dier is nu de enige in zijn soort, maar dat was niet altijd zo.
Het vingerdier (ook wel aye-aye genoemd) leeft aan de oostkust van Madagaskar, maar in 1994 werden veel verder naar het zuiden de gedeeltelijk gefossiliseerde resten van reuzenvingerdieren gevonden. Als je denkt dat het vingerdier van tegenwoordig een ‘duivelse primaat’ is, stel je dan eens een beest voor dat twee- tot vijfmaal zo groot was als de moderne versie, die amper twee kilo zwaar is.
Een ontdekking in 2018 was een fraai voorbeeld van de manier waarop veranderende inzichten tot nieuwe verwantschappen tussen diersoorten kunnen leiden: na een analyse van een fossiel waarvan altijd was gedacht dat het van een vleermuis was, bleek dat het in werkelijkheid om een primaat ging, en wel om een verwant van het vingerdier. Uit de vondst bleek ook dat het vingerdier waarschijnlijk niet vanuit Afrika naar Madagaskar is overgestoken in de periode dat lemuren, maki’s en indri’s dat deden, zoals vroeger werd gedacht.
Niet alleen had het vingerdier plotseling een nieuwe verwant, ook was het waarschijnlijk sinds de tijd van Dracula niet meer voorgekomen dat een vleermuis zo plotseling in een primaat was veranderd...
Brughagedis
Ondanks hun uiterlijk zijn brughagedissen (of tuatara’s) geen hagedissen. Maar deze nachtdieren met een voorliefde voor koelere regio’s vormen hun eigen orde van reptielen.
Ooit leefde de brughagedis zij aan zij met de dinosauriërs. Het is een “levend fossiel en een enorm eenzame soort” die gedurende miljoenen jaren nauwelijks is veranderd en geen verwante soorten op aarde meer heeft, zegt Miller-Crews.
Dat betekent volgens hem niet dat brughagedissen in de loop van hun evolutie nooit zijn veranderd, maar dat ze weinig druk van hun omgeving hebben ondervonden om zich aan te passen. Brughagedissen komen alleen voor in Nieuw-Zeeland, zegt hij, waar ze al leefden in de tijd dat de eilanden zich afsplitsten van het oeroude supercontinent Gondwana, zo’n tachtig miljoen jaar geleden.
Een andere brughagedissoort leefde op het Nieuw-Zeelandse North Brother Island, maar uit een nieuwe genetische analyse in 2010 bleek dat het toch om één en dezelfde soort ging, waardoor de brughagedis nog altijd de enige in zijn soort is.
Koala
Er is lang gedebatteerd over de vraag of enkele van de koalasoorten die tegenwoordig op aarde leven, aparte ondersoorten zijn, maar genetische tests hebben aangetoond dat het bij de moderne koala om slecht één enkele, aaibare soort gaat.
Waarom is de koala zo alleen? In zijn boek Improbable Destinies: Fate, Chance and the Future of Evolution (‘Onwaarschijnlijke bestemmingen: lot, toeval en de toekomst van de evolutie’) schrijft Jonathan Losos dat koala’s zich tijdens hun evolutie hebben aangepast aan een dieet van bladeren van de eucalyptus, die alleen in Australië groeide. Hun eenzame status is mogelijk een afspiegeling van het “unieke milieu” waarin ze leefden.
Honingdas
De honingdas, die ook wel ratel wordt genoemd, is weliswaar dol op honing maar is helemaal geen das, hoewel hij zijn naam te danken heeft aan zijn gelijkenis met dat dier.
De honingdas is een marterachtige (familie van de Mustelidae) en als zodanig verwant aan marters, wezels, stinkdieren, otters en andere dassen, maar toch is dit geduchte Afrikaanse zoogdier de enige van zijn geslacht, Mellivora. Dat is toch duidelijk te zien?
Dit artikel werd oorspronkelijk in het Engels gepubliceerd op NationalGeographic.com
