De golden mahseer is een van ’s werelds meest geprezen vangsten onder vissers. De vis kan tot wel 2,75 meter lang worden en heeft grote, goudkleurige schubben. Hij staat bekend als een van ’s werelds moeilijkst te vangen vissen. Schrijver Rudyard Kipling schreef ooit dat de tarpoen, een andere gewaardeerde sportvis, een haring is vergeleken bij de golden mahseer. Op deze mythische karpers wordt ook gejaagd voor voedsel. Enorme delen van hun leefgebied zijn verloren gegaan, waardoor hun aantallen in heel Zuid-Azië zijn afgenomen.

Behalve hier, in het idyllische Koninkrijk Bhutanin de Himalaya, waar de golden mahseer goed gedijt. De golden mahseerstaat ook bekend als de tijger van de rivier. Net als andere bedreigde diersoorten in het land, waaronder de echte tijger, de keizerreiger en de gouden langoer, heeft deze vis baat bij strenge natuurbeschermingswetten en de religieuze verering van het dier.

“Bhutan is het laatste bastion van de golden mahseer geworden,” zegt Dechen Dorji. Hij staat aan het hoofd van het kantoor van het Wereld Natuur Fonds in Thimphu, de hoofdstad van Bhutan. “Het is nu aan ons om deze populatie te beschermen en meer over de soorten te weten te komen om zo hun voortbestaan te waarborgen.”

Dat lijkt een enorme taak voor een klein land als Bhutan, dat ingeklemd ligt tussen India en China en minder dan een miljoen inwoners heeft. Dit voorheen geïsoleerde koninkrijk, dat misschien wel het meest bekend is om de overheidsfilosofie bruto nationaal geluk, wil zichzelf op de kaart zetten als wereldleider op het gebied van natuurbehoud. Daarbij hoort het beschermen van de sterkst bedreigde diersoorten.

De missie is bijzonder dringend voor wilde dieren in zoet water. Uit een recent rapport van de Verenigde Naties over de wereldwijde biodiversiteitscrisis bleek dat de snelheid waarmee soorten uitsterven sneller toeneemt dan ooit tevoren. Sinds 1970 zijn de populaties van zoetwatersoorten met 83 procent afgenomen. Dat is meer dan onder andere groepen, zo blijkt uit de Living Planet Index. Deze database wordt door de Zoological Society of London in samenwerking met het WNF beheerd. Zeer grote vissen, zoals de golden mahseer, worden voornamelijk bedreigd door veranderingen in rivierenstelsels.

Bescherming van de koning

De golden mahseer staat op de Rode Lijst van bedreigde soorten van de IUCN en heeft de status bedreigd. Overbevissing en habitatverlies hebben ertoe geleid dat populaties met ten minste de helft zijn afgenomen in hun natuurlijke leefgebied. Dit strekt zich uit van Afghanistan in het westen naar Myanmar in het oosten.

Het schijnt dat de golden mahseer, een allesetend toproofdier, maar liefst 2,75 meter lang kan worden. Tegenwoordig zijn exemplaren van meer dan 1,2 meter echter een zeldzaamheid.

In Bhutan is het al lange tijd verboden om op mahseer te vissen. Dat geldt voor zowel de golden als de chocolate mahseer, een kleinere maar net zo’n fonkelende soort. De rivieren lopen van adembenemende berggebieden in het noorden naar de vlakten in het zuiden. In de lokale cultuur worden ze als heilig beschouwd. De mahseer is ook nog eens een van de acht voorspoedsymbolen in het Tibetaanse boeddhisme. Ze staan voor geluk. In de jaren 1970 gaf de toenmalige koning zijn wachters opdracht om de paaigronden van de mahseer te beschermen tegen stropers voor wie de vissen een bron van voedsel waren. In 1995 werd de mahseer in de Bhutanese wet voor natuurbescherming en bosbehoud als beschermd dier opgenomen.

Sindsdien zijn de mahseerpopulaties in Bhutan relatief ongewijzigd gebleven. Er is echter heel weinig wetenschappelijk onderzoek gedaan naar de vis. “Er wordt altijd op een welhaast mythische manier over ze gesproken,” aldus David Philipp, visbioloog en voorzitter van de Fisheries Conservation Foundation in Champaign, Illinois, in de VS. “Er is nooit vanuit empirisch of onderzoeksperspectief naar gekeken.”

Dat veranderde in 2015 toen de Bhutanese overheid en het Wereld Natuur Fonds contact opnamen met de organisatie van Philipp. Dit gebeurde op instructies van de huidige koning die meer te weten wilde komen over de weinig bestudeerde, maar enorm vereerde mahseer.

Samen met zijn partner Julie Claussen, een visserijbiologe, en zijn team plaatste Philipp een aantal ontvangststations langs de Manasrivier en de zijrivieren ervan. Dat was geen gemakkelijke taak in de ontoegankelijke jungle van Zuid-Bhutan. In een periode van twee jaar vingen ze meer dan zestig golden en veertig chocolate mahseers. Nadat ze deze hadden gechipt, werden de vissen weer teruggezet. Met deze chips worden gegevens naar de ontvangers gestuurd over de bestemming van de vissen en de afstand die ze afleggen.

Tashi Dorji, hoofdranger van Royal Manas National Park, ging de schoonheid van de mahseer door deze ervaring heel anders waarderen. “Ik eet zelfs geen vis meer,” zegt hij. Volgens Philipp is Deo Kumar ‘DK’ Gurung, een senior boswachter van het park, ondertussen waarschijnlijk de beste mahseervisser in de Himalaya. Hij moest namelijk alle mahseers vangen.

De gegevens wijzen uit dat golden mahseers langere afstanden afleggen en sneller zwemmen dan iedereen tot dusver dacht. Volgens Claussen hebben ze extreme gevallen gezien waarin de vis in 24 uur zestig tot zeventig kilometer aflegde en daarbij flinke stroomversnellingen passeerde. “Ze zijn ongelooflijk sterk.”

Zo ontdekten ze ook dat mahseers paaien in warmere zijrivieren zonder smeltwater. Elke vis keert elk jaar naar precies dezelfde plek terug. Het onderzoek wijst vreemd genoeg ook uit dat de vissen in het algemeen in Bhutanese wateren blijven en niet verder zwemmen naar het Indiase deel van Manas National Park.

Het team presenteerde de bevindingen tijdens een internationale mahseerconferentie die eind 2018 in Thimphu werd gehouden. Bhutan kon hier zijn toenemende successen op het gebied van natuurbehoud etaleren. Philipp: “In minder dan vijf jaar tijd is Bhutan de leider geworden op gebied van onderzoek naar mahseers en vistelemetrie in de regio.”

Een balans vinden

Toch zijn de gevaren in Bhutan nog niet geweken voor de mahseer. Hoewel de illegale visserij door grotere bewustwording bij het publiek en betere handhaving is ingedamd, blijft het een probleem. Zo is bijvoorbeeld bijna de helft van de vissen die voor het onderzoek zijn gechipt verdwenen. Volgens Phillip kunnen ze wel eens door stropers zijn gevangen.

Ook de bouw van vier nieuwe waterkrachtcentrales is een punt van zorg. Waterkracht is een belangrijke inkomstenbron voor Bhutan, dat veel van de energie naar India exporteert. Deze nieuwe centrales zijn net als de bestaande zogeheten run-of-the-river-waterkrachtcentrales. Deze zijn visvriendelijker dan dammen. Daarnaast worden ze op grotere hoogtes gebouwd, waar de vissen mogelijk niet komen. Onderzoekers waarschuwen er echter voor dat de migratie nog steeds kan worden verstoord. In een recent overheidsrapport wordt zelfs aanbevolen om de bouw van meer waterkrachtcentrales in het land voorlopig te staken.

Deskundigen, onder wie Philipp, Claussen en Dorji, waarschuwen er ook voor dat Bhutan geen gekweekte mahseers moet uitzetten in de rivieren. Dit gebeurt veelvuldig in aangrenzende landen zoals India, die hun populaties proberen aan te vullen. Kweekvissen kunnen ziekten verspreiden en de genenpool van wilde populaties afzwakken. “De genetische imprint van de mahseer in Bhutan is erg sterk,” zegt Philipp. “Zodra je er vissen uit kwekerijen bijzet, gaat deze imprint verloren.”

Ondertussen zal het naar verwachting niet lang meer duren eer het sportvissen op mahseer in het koninkrijk wordt geïntroduceerd om de inkomsten uit ecotoerisme te verhogen. In een poging het milieu en de cultuur te beschermen, heeft Bhutan lange tijd een beleid gevoerd dat erop was gericht minder toeristen aan te trekken, maar wel toeristen die meer uitgaven. Alle bezoekers van Bhutan moeten dagelijks een bedrag van 200 tot 300 dollar betalen. Dit dekt de kosten voor eten, verblijf en andere basisbenodigdheden. Daarvan gaat 65 dollar naar een sociaal welzijnsfonds. Welgestelde sportvissers worden als de ideale gasten gezien.

Hoewel sportvissen in strijd lijkt te zijn met de boeddhistische cultuur, die voorschrijft dat dieren niet voor plezier gewond mogen raken of mogen worden gedood, is catch-and-release-vissen op forel al toegestaan in Bhutan. Er gelden wel strenge voorwaarden. Zo is het niet toegestaan om in nationale parken of andere beschermde gebieden (meer dan de helft van het land) en bij tempels te vissen. De richtlijnen voor het vissen op mahseer zullen waarschijnlijk nog strenger zijn.

“We willen er zeker van zijn dat we een programma opstellen waarvan zowel de mahseer als de inwoners profiteren,” zegt Dorji, vertegenwoordiger van het WNF. “Het is belangrijk om de juiste balans te vinden.”

Dit artikel werd oorspronkelijk in het Engels gepubliceerd op NationalGeographic.com