Het kippenras Ayam Tjemani is misschien wel de soort op aarde met het meeste pigment. Niet alleen vertonen zijn verenkleed, snavel, kam, tong en klauwen een prachtige blauwzwarte kleur, ook zijn botten zijn pikzwart.
Zelfs het vlees van deze kip ziet eruit alsof het in zwarte inkt is gemarineerd. Het Tjemanihoen uit Indonesië is een extreem voorbeeld van een mutatie die ‘dermale hyperpigmentatie’ wordt genoemd. Ook een ander kippenras, dat vanwege zijn harige en zijdezachte verenkleed zijdehoen wordt genoemd, heeft een zwarte snavel en zwarte huid, botten en vlees, evenals de zwarte H’Mong-kip uit Vietnam en de Svarthöna-kip uit Zweden.
Wetenschappers noemen de bijzondere mutatie van deze dieren fibromelanose.
‘De mutatie die aan fibromelanose ten grondslag ligt, is zeer specifiek, dus we zijn er zeker van dat deze maar één keer is opgetreden,’ zegt Leif Andersson, een geneticus van de Universiteit van Uppsala in Zweden die onderzoek doet naar de genetica van gedomesticeerde dieren. Daarom kan de zwarte mutatie bij al deze kippenrassen volgens hem worden teruggevoerd op één enkele vogel die honderden of misschien zelfs duizenden jaren geleden heeft geleefd.
Hoe werkt hyperpigmentatie?
Hoewel op het internet veel verschillende dieren met een teveel aan zwart pigment (melanisme) zijn te zien – van zwarte panters, servals en slangen tot een zwarte flamingo en gekko’s met zwarte schubben – is de hyperpigmentatie bij de kippenrassen die Andersson bestudeert van een andere orde.
Hyperpigmentatie werkt zo.
De meeste gewervelde dieren bezitten een gen met de aanduiding endotheline-3 of EDN3, dat onder meer de huidskleur controleert. Tijdens de ontwikkeling van een normale kip gaan sommige cellen, zoals die in de huid en de veerfollikels, over tot de expressie van het EDN3-gen, waardoor melanoblasten – cellen die voor de pigmentkleur zorgen – naar die cellen migreren.
Maar bij kippenrassen met hyperpigmentatie gaan vrijwel álle cellen over tot de expressie van het EDN3-gen, zodat ze tot wel tienmaal zoveel melanoblasten vormen. Dat levert botten en organen op die eruitzien alsof ze in teer zijn gedoopt.
Deze mutatie lijkt niet nadelig te zijn voor de gezondheid van de vogels. Door hun donkere kleur zijn deze rassen waardevoller voor fokkers en gastronomen, die menen dat het donkere vlees en de zwarte botten een unieke en rijke smaak hebben.
Hoe een kip de wereld veroverde
Veel experts denken dat enkele woorden geschreven door Marco Polo de eerste verwijzing zijn naar de zwarte kippen. Toen de ontdekkingsreiziger in 1298 door Azië reisde, vermeldde hij een kippenras ‘dat haar als dat van katten heeft, zwart is en uitmuntende eieren legt’. Niemand weet het zeker, maar het beschreven ras doet sterk denken aan het zijdehoen.
Daarna moet de mutatie volgens Andersson over de hele wereld zijn verspreid door fokkers die de buitenissige kleur van de dieren wel konden waarderen. Er bestaat zelfs een anekdote over een zeeman die van een handelsreis naar Oost-Indië een zwarte kip mee naar huis bracht, wat zou kunnen verklaren hoe de Svarthöna-kip in Europa terechtkwam.
