Australië wordt momenteel getroffen door rampzalige natuurbranden die ongekend vroeg in het jaar zijn begonnen. Terwijl tientallen natuurbranden aan de oostkust van het land woeden, van Sydney tot Byron Bay, en daar huizen, bossen en zelfs moerasland in de as leggen, heeft een van de meest herkenbare dieren van Australië een hoofdrol in het drama gekregen.
Beelden van verbrande en stervende koala’s stonden symbool voor de verwoestingen die de branden aanrichtten. “Het zijn zulke hulpeloze kleine beestjes,” zegt Christine Adams-Hosking, postdoconderzoekster aan de University of Queensland in Brisbane. “Een vogel kan wegvliegen, een kangoeroe kan al springend een hoge snelheid bereiken, maar koala’s zijn erg traag. Ze komen vrijwel niet van hun plek.”
De noodsituatie waarin de hulpeloze dieren terecht zijn gekomen, heeft overal ter wereld tot bezorgdheid – en verwarring – geleid. Het afgelopen weekeinde doken misleidende berichten in de pers en in sociale media op, waarin werd gesteld dat het grootste deel van de habitat van de koala’s zou zijn verdwenen en dat de dieren nu ‘functioneel zijn uitgestorven’ – een voorbeeld van de snelheid waarmee desinformatie zich in tijden van crisis kan verspreiden.
Koala’s worden beschouwd als kwetsbaar voor uitsterving – één categorie minder ernstig dan ‘bedreigd met uitsterving’. Uit nieuwsberichten komt naar voren dat bij natuurbranden in het noorden van de deelstaat New South Wales tot dusver tussen de 350 en 1000 koala’s zijn omgekomen.
Maar volgens experts hebben we het (nog) niet over het verdwijnen van een hele soort. “Zo snel zal de koala niet uitsterven,” zegt Chris Johnson, professor wildbescherming aan de University of Tasmania. “Koalapopulaties zullen steeds verder in aantallen afnemen als gevolg van een veelheid van oorzaken, maar we zijn niet op het punt aanbeland dat ze door één gebeurtenis uitgeroeid kunnen worden.”
De huidige situatie is als volgt:
Waarom zijn koala’s in dit seizoen van bosbranden zo zwaar getroffen?
Als het om natuurbranden gaat, lijkt alles de koala’s tegen te zitten. De enige echte manier waarop ze zich tegen de vlammen kunnen verdedigen, is door hoger in de eucalyptusbomen te klimmen waarin ze leven – en dat haalt bitter weinig uit bij een ziedende bosbrand.
De eucalyptus zelf is een van de meest vuurbestendige bomen op aarde en kan direct na een natuurbrand weer knoppen vormen en groeien. Bij normale bosbranden bereiken de vlammen doorgaans niet de hoogste takken van de bomen, waardoor koala’s er relatief ongeschonden vanaf komen. Het ongewoon hoge aantal gedode koala’s bij deze bobranden wijst erop dat er iets niet klopt, zegt David Bowman, directeur van de Fire Center Research Hub van de University of Tasmania.
De schaal van de huidige natuurbranden – die grotendeels het gevolg zijn van de klimaatverandering en het geleidelijk verdwijnen van aloude vuurbeheersingsmethoden door de Aboriginals – is volgens Bowman ongekend. “Ze branden met een ongebruikelijke intensiteit,” zegt hij.
De bomen, die boordevol oliën zitten, verbranden zeer snel en met hoge temperaturen, waarbij ze soms exploderen en een regen van vonken over een afstand van vele meters verspreiden. En dat terwijl de zomer in Australië nog moet beginnen. “Wat betreft de crisis die we op het gebied van natuurbranden hebben, is dit nog maar de opmaat,” zegt Bowman. Hij vreest dat de situatie in januari en februari nog veel erger zal zijn, wanneer de temperaturen stijgen en de droogte toeneemt.
Hoeveel koala’s zijn er nog?
In 2016 schatten experts dat er rond de 329.000 koala’s in Australië leven, wat inhoudt dat hun populatie gedurende de laatste drie generaties met 24 procent is afgenomen.
“Het is zelfs onder normale omstandigheden erg lastig om koalapopulaties te tellen,” zegt Adams-Hosking, want hun verspreidingsgebied strekt zich over heel Oost-Australië uit. Ook gaan de dieren mensen uit de weg en leven ze vaak hoog in de bomen. “Sommige populaties sterven lokaal uit, terwijl andere het prima doen.”
Koala’s worden bedreigd door projectontwikkelingen in landelijke gebieden, de degradatie van hun voornaamste voedsel (door de toename van CO2in de atmosfeer is de voedingswaarde van eucalyptusbladeren verminderd), droogte, aanvallen van honden en chlamydia.
En, inderdaad, ook door natuurbranden. In gebieden die door de bosbranden zwaar zijn getroffen, bestaat de kans dat plaatselijke koalapopulaties zich niet meer zullen herstellen, “maar het is nog te vroeg om dat definitief vast te stellen,” zegt Adams-Hosking. “We zullen dat over een periode van meerdere jaren in de gaten moeten houden.”
Hebben de bosbranden tachtig procent van de habitat voor koala’s verwoest?
Nee. Het verspreidingsgebied van koala’s is groot en bestrijkt de hele Australische oostkust. De recente natuurbranden in New South Wales en Queensland besloegen ongeveer één miljoen hectare, zegt Fisher (en volgens sommige schattingen zelfs tweeënhalf miljoen hectare), maar het beboste gebied in Oost-Australië waar koala’s leven, beslaat meer dan honderd miljoen hectare.
Bovendien betekent het feit dat een gebied door een natuurbrand is getroffen “nog niet dat het totaal is verwoest en niet langer geschikt is als leefomgeving voor koala’s,” zegt Grant Williamson, postdoconderzoeker landschapsecologie aan de University of Tasmania.
Zijn koala’s ‘functioneel uitgestorven’?
De uitdrukking ‘functioneel uitgestorven’ wordt gebruikt wanneer er van een bepaalde soort niet meer genoeg exemplaren in het wild leven om volgende generaties voort te brengen of een rol in het ecosysteem te spelen.
Bij de natuurbranden mogen dan veel koala’s zijn omgekomen, “het is niet genoeg om verandering te brengen in hun algehele bedreigingsstatus als soort,” zegt Fisher.
Krantenkoppen waarin wordt gewaarschuwd dat koala’s ‘functioneel’ zijn uitgestorven, lijken te berusten op een bewering die begin 2019 werd gedaan door een milieugroep die zich inzet voor het behoud van deze dieren. Die bewering is destijds al door wetenschappers en ook nu weer bekritiseerd: “De koala wordt in sommige delen van zijn verspreidingsgebied met uitsterving bedreigd, maar in andere gebieden niet,” zegt Diana Fisher, assistent-professor aan de faculteit voor biologische wetenschappen van de University of Queensland.
In gebieden waar de natuurbranden woeden, met name in het noorden van New South Wales, zouden de gevolgen voor sommige plaatselijke koalapopulaties weleens “rampzalig” kunnen zijn, aldus Adams-Hosking. Mogelijk is een derde van de koala’s daar omgekomen.
Maar andere populaties, zoals die in de zuidelijke deelstaat Victoria, hebben volgens Johnson waarschijnlijk geen last gehad van de branden.
Hoe gaat het nu verder?
“Het ziet er helemaal niet goed uit voor de koala, en dat was ook vóór de branden al zo,” zegt Adams-Hosking. Hoewel de buideldieren door de overheid worden beschermd (het is bijvoorbeeld illegaal om een koala te doden), is hun habitat volgens haar zeer kwetsbaar. “Heel weinig van de koalahabitat is aangewezen als beschermd natuurgebied. Bijna niets.” Volgens haar moet de overheid het milieu belangrijker vinden dan economische groei. “Pas als je zo’n beleid voert – en in Australië gebeurt dat niet – zal het beter met de koala’s gaan.”
Intussen is het Koala Hospital in Port Macquarie, dat zo’n vierhonderd kilometer ten noorden van Sydney in een van de zwaarst door natuurbranden getroffen gebieden ligt, druk bezig met het redden en behandelen van koala’s. VolgensThe New York Times heeft het centrum tot dusver minstens 22 dieren behandeld.
Adams-Hosking en David Bowman van de Fire Center Research Hub vinden beiden dat er niet alleen meer natuurgebied beschermd moet worden, maar ook dat men nu moet overwegen om natuurlijke koalahabitats in hun oorspronkelijke staat te herstellen en populaties te verplaatsen. “We moeten zo’n programma nu opstarten en beginnen met het doorvoeren van aanpassingen,” zegt Bowman. “Als we koala’s willen, zullen we voor ze moeten zorgen. We moeten méér doen.”
Dit artikel werd oorspronkelijk in het Engels gepubliceerd op NationalGeographic.com
