Afgelopen september schakelde een groep dierenbeschermers de politie in voor een boerderij in de buurt van Beijing: in een van de stallen waren duizenden vogels gevonden. De politie nam de vogels in beslag, in totaal een stuk of tienduizend, en liet ze vrij. De dieren waren illegaal gevangen met de bedoeling ze te verkopen aan restaurants en op markten in het zuiden van China. Onder de gevangen vogels bevonden zich ook wilgengorsen, ernstig bedreigde zangvogels die hard in aantal achteruitgaan, vooral omdat ze worden gegeten door mensen in verschillende delen van China.
Door de verspreiding van een dodelijk variant van het coronavirus, die voor het eerst opdook op een dierenmarkt in Wuhan en inmiddels is uitgegroeid tot een wereldwijde epidemie, is de Chinese handel in wilde dieren onder een vergrootglas komen te liggen. Op 26 januari kondigde China een verbod af op de handel in wilde dieren totdat de crisis achter de rug is. In de media werden beelden getoond van dieren die ziek waren en pijn leden, en video's van vleermuizen die levend werden gekookt in pannen soep. De beelden riepen wereldwijd verontwaardiging op. Ook ontstond daardoor het beeld dat er in China op enorme schaal wilde dieren worden verhandeld voor consumptie.
Dat ligt in werkelijkheid genuanceerder. In Guangzhou, een stad met veertien miljoen inwoners in het zuidoosten van het land, waar relatief veel wilgengorsen voorkomen, lijkt het eten van wilde diersoorten steeds vaker voor te komen. In Beijing komt het steeds minder voor.
In werkelijkheid is het eten van wilde dieren voor veel Chinezen cultureel afwijkend gedrag. In door de staat gecontroleerde media, zoals de China Daily, verschenen vernietigende commentaren over de gewoonte, waarin werd opgeroepen tot een permanent verbod op de handel in wilde dieren. Die oproepen werden door duizenden Chinezen overgenomen op door de regering gecensureerde sociale-media-netwerken als Weibo, wat erop duidt dat de regering de druk opvoert.
Het is onbekend op welke schaal er in China wilde dieren worden verhandeld, aldus experts. Er worden veel dieren illegaal gevangen, geïmporteerd en geëxporteerd, voor consumptie, voor de productie van medicijnen, als jachttrofee of als huisdier. De traditionele Chinese geneeskunst, waarin van oudsher veel geloof wordt gehecht aan de geneeskrachtige werking van van dieren afkomstige ingrediënten, is een belangrijke aanjager van de handel.
De overheid staat toe dat 54 wilde soorten op boerderijen worden gefokt en verkocht voor consumptie, zoals nertsen, struisvogels, hamsters, bijtschildpadden en Siamese krokodillen. Veel wilde dieren, zoals slangen en roofvogels, worden door stropers gevangen en naar door de staat vergunde boerderijen gebracht, vertelt Zhou Jinfeng, secretary-general van de China Biodiversity Conservation and Green Development Foundation, een ngo in Beijing die ook betrokken was bij de bevrijding van de vogels in september. Volgens Zhou zeggen boeren soms dat hun dieren legaal worden gefokt ter bescherming van de soort, om ze vervolgens op markten of aan verzamelaars te verkopen.
Hoeveel dierenmarkten er zijn in China is niet bekend, maar volgens deskundigen zou het aantal in de honderden kunnen lopen. Kikkers worden vaak gekocht en zijn goedkoop, vertelt Peter Li. Hij is specialist Chinees beleid bij Humane Society International en werkt aan de University of Houston-Downtown op het gebied van Oost-Aziatische politiek. Alleen de rijken kunnen zich soep met koffierat (een zoogdier ter grootte van een kat dat voorkomt in jungles in heel Zuidoost-Azië) veroorloven, of met gebakken cobra of gesmoorde berenpoot.
Li heeft dergelijke gerechten in zijn jeugd nooit gegeten. “Mijn ouders maakten nooit wilde dieren klaar, we aten dat nooit. Ik heb nog nooit slang geproefd, en al helemaal geen cobra.”
Rebecca Wong, universitair docent sociologie en gedragswetenschappen aan de City University of Hong Kong, stelt in haar boek uit 2019 over de illegale handel in wilde dieren in China dat het eten van wilde dieren “een veel voorkomend fenomeen is op het vasteland van China.” Maar volgens Wong is het belangrijk om genuanceerd naar deze gewoonte te kijken. Volgens haar is het idee van de “Aziatische superconsument” een mythe, en liggen er complexe oorzaken aan ten grondslag, zoals groepsdwang, dwang vanuit de gemeenschap en de zoektocht naar status.
Uit een onderzoek uit 2014 waaraan meer dan duizend inwoners van vijf Chinese steden meededen, bleek dat er grote verschillen waren tussen mensen uit verschillende delen van het land. In Guangzhou had 83 procent van de ondervraagden in het voorafgaande jaar een wild dier gegeten. In Shanghai was dat 14 procent en in Beijing slecht 5 procent. Over het hele land genomen sprak meer dan de helft van de respondenten zich uit tegen het eten van wilde dieren.
Zelfde stad, verschillende culturele achtergronden
De 22-jarige Charles en de 18-jarige Cordelia studeren aan de universiteit en zijn afkomstig uit het gebied rond Guangzhou, waar naar verluidt veel wilde dieren worden gegeten. Ik had contact met ze via Instagram, waar ze gebruikmaken van Engelse namen. (Ze vroegen beide of National Geographic geen gebruik wilde maken van hun achternaam. Instagram is verboden in China, maar net als veel andere jongeren hebben ze er toegang toe via VPN).
Charles zegt dat het in de buurt waar hij vandaag komt heel gewoon is om wilde dieren te eten, maar dat zijn familie het niet vaak doet. Hij eet alleen zo nu en dan wilde dieren, uit nieuwsgierigheid. “Tegenwoordig kopen oudere mensen ze meer dan jongeren,” stelt hij. Hij denkt dat dit te maken heeft met het feit dat ze minder goed geïnformeerd zijn.
Cordelia, die in het centrum van Guangzhou woont, zegt dat het in haar familie of gemeenschap nauwelijks voorkomt. “Mijn familie en vrienden houden er niet zo van, we vinden het smerig.” Ze legt uit dat zij vindt dat het “van weinig respect getuigt en een aantasting is van moeder natuur.” Volgens haar kan de huidige epidemie ertoe leiden dat anderen dat ook zo gaan zien. “Ik denk dat mensen zich, na deze verschrikkelijke uitbraak van het coronavirus, gaan realiseren dat de overtuiging dat het gezond is om wilde dieren te eten, niet betrouwbaar is.”
Cordelia en Charles zijn er allebei voorstanders van dat het verbod op de handel in wilde dieren permanent wordt en zeggen dat ze zien dat daar ook op Weibo enorme steun voor is.
Cordelia vertelt dat het geloof in de gezondheidsvoordelen van wild vlees de consumptie ervan beïnvloedt en dat dit terug te zien is op de markten. Levende dieren zijn duurder dan dode, vaak twee of drie keer zo duur. “Mensen denken dat vlees meer voedingswaarde heeft als het vers is en van levende dieren komt,” vertelt Li. “Ook als een dier stervende is, leeft het nog steeds.”
Een “heksenketel vol besmettingsgevaar”
Op markten zijn de dieren “stervende, ze komen om van de dorst, ze zitten in roestige kooien en zijn compleet vervuild,” vertelt Li. Soms missen ze een poot of hebben ze open wonden door de vallen waarmee ze in het wild werden gevangen, of ze liepen verwondingen op tijdens hun transport. “De handelaars springen hardhandig met ze om, ze smijten met de kisten tijdens het in- en uitladen. De dieren hebben veel te lijden.”
Door deze onzorgvuldige werkwijze kunnen zoönotische infecties - die door dieren worden overgedragen op mensen - zich verspreiden, vertelt Christian Walzer, chief global veterinarian van de Amerikaanse dierenbeschermingsorganisatie Wildlife Conservation Society. Wilde dieren kunnen dragers zijn van virussen “waar mensen normaalgesproken niet aan worden blootgesteld.”Deze dragers van het virus zijn niet ziek, het zijn “stille reservoirs.” Wie binnendringt in het leefgebied van de dieren, loopt een groter risico.
Van de zoönoses is 70 procent afkomstig van wilde dieren, vertelt Erin Sorrell, die onderzoek doet aan het departement van microbiologie en immunologie aan de Georgetown University in Washington D.C. Het is bekend dat dergelijke ziekten desastreuze gevolgen kunnen hebben: onder meer hiv, ebola en SARS ontstonden doordat virussen oversprongen van wilde dieren naar mensen, waarna ze zich wereldwijd verspreidden.
Op markten voor wilde dieren in China en Zuidoost-Azië bevinden zich soms wel veertig soorten dieren - vogels, zoogdieren, reptielen - “bovenop elkaar,” aldus Walzer. Doordat hun adem, lichaamssappen en uitwerpselen zich vermengen, kunnen virussen met elkaar in contact komen, waardoor mogelijk nieuwe lijnen ontstaan. Walzer beschrijft het als een “heksenketel vol besmettingsgevaar”.
Er zijn aanwijzingen dat het coronavirus uit Wuhan afkomstig is van vleermuizen. Het is niet duidelijk welke soort de ziekte vervolgens op mensen overbracht, maar bij een onderzoek naar de markt in Wuhan werd het virus aangetroffen in het deel waar levende wilde dieren worden verhandeld.
Voorkomen dat het nog eens gebeurt
Veel van de dierenbeschermers die ik sprak denken dat het tijdelijke verbod op de handel in wilde dieren in China waarschijnlijk resultaat gaat opleveren. Het verbod geldt voor alle markten en winkels, en ook voor de onlinehandel. Bovendien zijn alle fokkerijen onder quarantaine gesteld. De Chinese regering heeft een kliklijn geopend waarop mensen overtredingen kunnen melden. “Dit is een noodsituatie,” stelt Peter Li. “Iedereen let op. Handelaren die het verbod overtreden worden aangegeven.” Bovendien zorgt de angst voor het coronavirus waarschijnlijk dat de vraag afneemt: zelfs als verkopers bereid zijn illegaal levende dieren aan te bieden, is het helemaal niet zeker dat mensen ze willen kopen.
China heeft al eens eerder een verbod ingesteld. In 2003, toen de vermoedelijk door civetkatten veroorzaakte SARS-epidemie op zijn hoogtepunt was, stelde de regering ook een tijdelijk verbod in op de handel in wilde dieren. Zes maanden later werd dat verbod weer opgeheven, waardoor de fokkerijen hun activiteiten weer konden hervatten. Volgens Li is het lastig te bepalen of de handel in wilde dieren in de afgelopen twintig jaar is toegenomen, maar hij denkt dat een groter deel van de verkoop clandestien plaatsvond, buiten het zicht van de autoriteiten.
Er is altijd een risico dat iets soortgelijks weer gebeurt, merkt Sorrell op. “De SARS-uitbraak is nu zo'n vijftien tot zestien jaar geleden, maar wie zegt dat het weer zestien jaar zal duren voordat de volgende ziekte zich aandient op een markt voor wilde dieren?”
Om van het tijdelijk verbod een permanent verbod te maken, moet duidelijker worden wat er precies onder valt. Sommige van de gebruikte termen zijn vaag, waardoor ze verschillend kunnen worden uitgelegd door de lokale autoriteiten. Zo is het de vraag of het verbod ook geldt voor droge delen van wilde dieren, zoals botten en schilden. Verschillende experts vertellen me dat dit wel zou moeten, maar dat het onduidelijk op schrift staat.
Een permanent verbod zou op grote bezwaren van de bedrijfstak stuiten, vertelt Li. Het Chinese National Forestry and Grassland Department, dat verantwoordelijk is voor het verlenen van vergunningen voor het fokken van wilde dieren “vertegenwoordigde lange tijd de belangen van de handelaren in wilde dieren,” stelt hij. (Een medewerker van het departement reageerde niet op een verzoek om commentaar voor deze publicatie).
Sorrell benadrukt dat voorzichtigheid geboden is bij het instellen van een permanent verbod.
“Ik zou het geweldig vinden als er geen wilde dieren meer op markten verhandeld mogen worden, punt uit,” zegt ze. Maar als een verbod te snel wordt opgelegd en niet zorgvuldig wordt voorbereid, dan zou de handel in wilde dieren wel eens in de illegaliteit kunnen verdwijnen. Daardoor zou “de consumptie van die producten nog gevaarlijker worden, omdat we niet weten waar ze worden geconsumeerd of waar ze vandaan komen.”
“Het is belangrijk dat er draagvlak is onder de bevolking, wil een verbod effectief zijn,” voegt Caroline Dingle daaraan toe. Zij is evolutionair bioloog aan de Hong Kong University en doet onderzoek naar criminaliteit rond wilde dieren. “Mensen moeten ervan overtuigd zijn dat het eten van wilde dieren slecht is voor hun gezondheid, wil een verbod op de lange termijn zin hebben.”
Als een permanent verbod wordt ingesteld, stelt Li, dan is het van belang dat de overheid de fokkers uitkoopt of een compensatie biedt, waardoor ze op een andere manier hun geld kunnen gaan verdienen.
Maar intussen moet er echt iets gebeuren voor de wilgengorsen, die op het punt staan uit te sterven door de grote vraag naar de vogeltjes voor consumptie. Het is nu al illegaal om ze te vangen, maar daardoor is de handel niet afgenomen.
Voor Cordelia, de 18-jarige studente uit Guangzhou, staat het leven momenteel stil. Ze kan geen lessen volgen en ze kan ook niet op bezoek bij haar familie. Over de biologische crisis die ontstond door een culturele gewoonte waar zij niets mee heeft zegt ze: “ik denk dat de natuur ons teruggeeft wat wij haar schenken.”
Maar ze wijst ook op de eensgezindheid die volgens haar het gevolg is van de crisis en de oproepen op Weibo en in Chinese kranten. “Ik denk,” schrijft ze via Instagram, “dat een revolutionaire verandering zeer goed mogelijk is.”
Dit artikel werd oorspronkelijk in het Engels gepubliceerd op NationalGeographic.com
