Uit een grootschalig onderzoek onder zestienduizend honden- en katteneigenaren uit acht landen blijkt dat maar liefst 95 procent van de eigenaren hun huisdier als familielid beschouwt. Maar is deze relatie wederzijds, of projecteren wij mensen onze eigen behoefte aan familieverbanden op onze dierlijke huisgenoten?
Hoe honden zich aan de mens bonden
De hond is de eerste én enige grote vleeseter die ooit is gedomesticeerd. Ze stammen zeer waarschijnlijk af van wolven en de eerste domesticatie vond vermoedelijk plaats tussen de 11.000 en 35.000 jaar geleden. Waarschijnlijk begonnen wolven grote karkassen te benutten die mensen achterlieten, waarna een voorzichtige eerste vriendschap ontstond.
Leestip: Lijken honden echt op hun baasje? Volgens dit onderzoek wel
Tijdens deze domesticatie zijn honden uitzonderlijk goed geworden in het lezen van menselijk sociaal gedrag – zelfs beter dan chimpansees, onze naaste verwanten. Ze begrijpen wijzende gebaren, kunnen afleiden wat we wel of niet kunnen zien, en gebruiken die informatie om bijvoorbeeld verborgen voedsel te vinden.
Wetenschappers vermoeden dat deze vaardigheden zijn ontstaan toen de minst agressieve en angstige dieren het meest succesvol samenleefden met mensen. Het lijkt erop dat sociale intelligentie deels mee-evolueerde met een vriendelijk temperament. Daarmee is de hond een uniek voorbeeld van convergente evolutie, waarbij twee niet verwante soorten steeds meer op elkaar gaan lijken.
De evolutie van de huiskat
Katten zijn pas veel later gedomesticeerd, namelijk zo’n negenduizend jaar geleden. Ze stammen af van de Afrikaanse wilde kat (Felis silvestris lybica), die zich verzamelde rondom landbouwnederzettingen. Uit onderzoek van Washington University blijkt dat het DNA van huiskatten op slechts enkele punten verschilt van wilde katten.
Leestip: Hoe is het om een kat te zijn? Zo ervaart jouw huisdier de wereld om zich heen
‘In tegenstelling tot honden, zijn katten eigenlijk maar half gedomesticeerd,’ vertelt Wes Warren, universitair hoofddocent genetica aan het Genome Institute van Washington University op Science Daily. ‘Ze hebben zich pas recentelijk afgesplitst van wilde katten, en sommige huiskatten paren zelfs nog steeds met hun wilde verwanten.’
Hond en mens: een ouder-kindband
Er zijn verschillende studies gedaan naar de hechtingsband tussen mensen en hun huisdieren. Onderzoekers van de Eötvös Loránd Universiteit in Boedapest (Hongarije) bestudeerden 51 honden en hun baasjes met behulp van de Strange situation test van Mary Ainsworth uit de jaren zeventig. Deze test is oorspronkelijk ontwikkeld om ouder-kindrelaties te observeren.
De onderzoekers concludeerden dat de hechtingsband tussen honden en eigenaren sterk lijkt op de band tussen kinderen en ouders. Net zoals baby’s konden honden worden ingedeeld als veilig of onveilig gehecht aan hun eigenaren.
Hechting is aangeleerd, geen instinct
Een ander onderzoek, van de Azabu Universiteit in Japan, toonde aan dat er sprake is van een verhoogde aanmaak van gelukshormoon oxytocine als er oogcontact is tussen mensen en honden. Hoe langer honden naar hun baasje keken, hoe hoger de oxytocineniveaus – bij zichzelf én bij de baas.
Leestip: Wat waren de populairste huisdieren in de Middeleeuwen?
Tijdens een van de experimenten werd bovendien extra oxytocine via de neus toegediend. Het versterkte het kijkgedrag van de honden naar eigenaren, wat vervolgens ook weer de oxytocineniveaus bij de eigenaren verhoogde. Een kanttekening: de toedieningen van extra gelukshormoon had alleen effect bij vrouwtjeshonden.
Hoewel honden nauw verwant zijn aan wolven, blijken die laatste nauwelijks tekenen van hechting aan mensen te vertonen. In experimenten met handgrootgebrachte wolven kon geen duidelijke veilige hechting aan hun menselijke verzorgers worden vastgesteld.
De band die honden met mensen aangaan, lijkt dus geen direct overblijfsel van hun genetische oorsprong, maar een gevolg van duizenden jaren samenleven en wederzijdse evolutie.
Katten: stiekem toch sociaal?
Honden zijn al jaren het onderwerp van sociaal-cognitief onderzoek, maar recente bevindingen tonen aan dat óók huiskatten duidelijke hechtingsstijlen ontwikkelen ten opzichte van hun menselijke verzorgers. Dat blijkt uit een onderzoek dat in 2019 werd gepubliceerd in Current Biology. Ook hier gebruikten wetenschappers de methode van Ainsworth en ook hier zijn de bevindingen vergelijkbaar.
Tijdens deze test waren kittens of volwassen katten kort samen met hun verzorger, waarna ze van elkaar werden gescheiden. Daarna vond er een hereniging plaats. Bijna tweederde van zowel de kittens als de volwassen katten toonden veilige hechting: ze zochten nabijheid, raakten van slag bij het afscheid en kalmeerden weer bij terugkomst van hun baasje.
Deze hechtingsstijl bleef bovendien stabiel, ook op volwassen leeftijd. Daarmee zijn katten sociaal flexibeler dan vaak gedacht en in staat om duurzame, mensgerichte banden aan te gaan.
Een onderzoek naar de werking van oxytocine liet verrassend genoeg vooral effecten zien bij mannetjeskatten. In tegenstelling tot honden waar dit effect alleen bij vrouwtjes werd gevonden, leidt het toedienen van oxytocine alleen bij katers tot meer oogcontact met mensen.
Dus, zijn we vader of moeder voor onze huisdieren?
Of huisdieren hun baasjes dus beschouwen als hun vader of moeder? We kunnen het natuurlijk niet aan ze vragen, maar we weten wel dat zij zich aan hun baasjes hechten op een manier die verrassend veel overeenkomsten vertoont met hoe kinderen zich hechten aan hun ouders.
Meer ontdekken? Krijg onbeperkt toegang tot National Geographic Premium en steun onze missie. Word vandaag nog lid!
