De folklore van een ‘rattenkoning’ fascineert mensen al sinds de zestiende eeuw. Een rattenkoning is een groep knaagdieren waarvan de staarten in een knoop verstrikt lijkt geraakt. In sommige versies van de legende wordt de groep geleid door één rat die de rest aanstuurt, terwijl in andere verhalen de hele groep samenwerkt, als een soort samengesmolten monster. Schuilt er enige waarheid achter de legende van de rattenkoning?

Rattenkoningen te zien in musea

Sommige deskundigen menen dat het een broodjeaapverhaal is, hoewel ze ook niet kunnen uitsluiten dat het fysiek mogelijk is. Andere experts zijn overtuigd dat rattenkoningen echt bestaan.

‘De rattenkoning is geen legende,’ stelt Andrei Miljutin, conservator van het Natuurhistorisch Museum van de Universiteit van Tartu in Estland. ‘In tegenstelling tot goden en mensachtigen kan iedereen rattenkoningen bekijken en bestuderen in musea in verschillende landen, waaronder in ons museum in Estland.’

Leestip: Is de muskusrat een lastpak of een zondebok?

Miljutin, die zegt dat ratten zijn favoriete dieren zijn en dat hij min of meer bij toeval in het bestuderen van rattenkoningen gerold is, benadrukt echter dat de ontdekking van een rattenkoning geen reden tot feest is. ‘Het is een doodsvonnis. De dieren lijden voortdurend pijn. Ze kunnen zich niet normaal bewegen om voedsel en water te vinden, en ze zijn hulpeloos,’ zegt hij.

Wat is een rattenkoning?

In een studie uit 2007, gepubliceerd in het tijdschrift Proceedings of the Estonian Academy of Sciences, beschreef Miljutin dat er vóór 2005 58 waarnemingen van rattenkoningen waren die hij betrouwbaar achtte, hoewel slechts zes daarvan in musea bewaard waren gebleven. Opvallend genoeg kwamen er talloze overeenkomsten te bespeuren.

Met uitzondering van één rattenkoning die op het eiland Java in Indonesië werd gedocumenteerd, waren alle rattenkoningen van dezelfde soort: de zwarte rat (Rattus rattus). De meeste rattenkoningen werden waargenomen in Duitsland, Frankrijk, Polen, Nederland en België, en de vondsten leken vaak samen te vallen met perioden van koud weer.

Hoe raken ratten met elkaar verstrengeld?

Het lijkt er op dat rattenkoningen niet het resultaat zijn van in elkaar geknoopte staarten, maar eerder ontstaan doordat de dieren verstrengeld raken in een kleverig materiaal. Over een rattenkoning die Miljutin in 2021 in het zuiden van Estland onderzocht, zegt hij: ‘De knoop van staarten zag eruit als een grote bal door de vermenging van kleigrond, kippenmest, stro en veren.’

Leestip: Vleesetende eekhoorns? Amerikaanse onderzoekers doen verrassende ontdekking

De ratten waren nog in leven toen Miljutin ze vond. Daarmee is hij een van de weinigen die het fenomeen in levenden lijve gezien heeft.

Opmerkelijk gedrag van ratten

Ook Bobby Corrigan, die meer dan 30 jaar ervaring heeft als knaagdierdeskundige in New York, hoorde meer dan eens over de legende van de rattenkoning. Corrigan heeft diverse aspecten van het gedrag en de anatomie van knaagdieren met eigen ogen gezien die overeenkomen met wat nodig zou zijn om een rattenkoning te vormen.

‘Ratten vertonen gedrag waarbij ze allemaal samenkomen in heel kleine ruimten in muren en holen in de grond,’ zegt Corrigan. ‘Ze komen allemaal heel dicht bij elkaar om lichaamswarmte uit te wisselen, omdat ze geen winterslaap houden.’

Ook zegt Corrigan dat rattenstaarten uit kraakbeen bestaan, waardoor ze erg flexibel zijn, en veel rattensoorten gebruiken hun staarten om zich om takken te krullen voor wat extra grip. Rattenstaarten kunnen echter niet in een knoop worden gelegd, zegt hij.

Hiërarchie bij ratten

Corrigan acht het onwaarschijnlijk dat gevangen knaagdieren een meester zouden gehoorzamen en als zodanig zouden functioneren, maar ratten vormen wel een hiërarchie, vergelijkbaar met primaten of hondachtigen.

Leestip: Deze parasiet verandert het gedrag van wolven, ratten – en mogelijk ook dat van jou

‘Vaak is er een dominant mannetje dat met alle vrouwtjes paart en een territorium bewaakt,’ zegt Corrigan. ‘Dus, is er een dominante rat in een gebied waar een sociale structuur is, en kun je die rat ‘koning’ noemen? Ja.’ Hoewel ratten en rattenkoningen misschien angstaanjagend lijken, denkt Corrigan daar anders over.

‘We hebben aan ratten waarschijnlijk 20 en misschien wel 30 extra jaren aan onze eigen levensverwachting te danken,’ zegt hij. ‘We hebben elk kankermedicijn en farmaceutisch product ter wereld op ze getest, en dat blijven we doen. Deze dieren zijn een enorme hulp voor de mensheid.’

Meer ontdekken? Krijg onbeperkt toegang tot National Geographic Premium en steun onze missie. Word vandaag nog lid!