Met bijna 27.000 kilometer op de teller, dat is ongeveer de halve wereld over, heeft een grijze walvis de langste afstand afgelegd die ooit voor een gewerveld zeedier is geregistreerd.

De mannelijke walvisachtige die in 2013 aan de kust van Namibië werd gespot, is de eerste grijze walvis die ooit op het zuidelijk halfrond is gesignaleerd.

Er was echter jarenlang genetisch onderzoek nodig om te bevestigen dat de walvis uit de Stille Oceaan afkomstig was. Dat staat in een studie die vandaag in het tijdschrift Biology Letters is gepubliceerd.

Er zijn twee bekende populaties grijze walvissen. De populatie oostelijke grijze walvissen is met ongeveer 20.500 dieren stabiel. De westelijke grijze walvis wordt echter bedreigd. Hiervan leven er naar schatting nog maar tweehonderd dieren in het wild, voornamelijk als gevolg van tientallen jaren commerciële walvisvangst. Oostelijke grijze walvissen migreren van de zeeën bij Alaska en Rusland naar broedplaatsen in Neder-Californië in Mexico. Over de voortplantingsgebieden van de westelijke grijze walvis is veel minder bekend. Wel is vastgesteld dat deze walvis zich voedt rond Oost-Rusland.

Simon Elwen, medeauteur van de studie en zoöloog aan de Universiteit van Stellenbosch in Zuid-Afrika, geloofde niets van de waarneming in 2013. ‘Het is alsof iemand zegt dat hij een ijsbeer in Parijs zag. Het dier zou er technisch gezien kunnen komen, maar erg realistisch is het niet.’

Maar foto’s wezen uit dat het echt een grijze walvis van ongeveer twaalf meter betrof. Het dier bleef twee maanden in Walvis Bay, mogelijk omdat het ondervoed was. Dit bood Elwen en Tess Gridley, eveneens zoöloog aan de Universiteit van Stellenbosch, de gelegenheid om minimaal invasieve DNA-monsters te nemen. (Bekijk foto’s van de grijze walvis in Walvis Bay.)

Met zijn ongelooflijke prestatie verslaat de grijze walvis de vorige recordhouder, een lederschildpad die over een afstand van 20.557 kilometer door de Stille Oceaan is gevolgd. Maar het roept ook vragen op bij wetenschappers. Bijvoorbeeld waarom een grijze walvis zo ver van huis zou gaan.

De auteurs speculeren dat de grijze walvissen door de snelle afname van het zeeijs in het noordpoolgebied als gevolg van de klimaatverandering nieuwe leefgebieden kunnen verkennen. Of erin kunnen verdwalen. Er zijn echter niet genoeg gegevens om conclusies te kunnen trekken.

Voor een walvis die gewoonlijk zo’n achtduizend kilometer aflegt, ‘is het een kostbare inspanning om [zo] ver te gaan,’ zegt Rus Hoelzel, medeauteur en evolutionair bioloog aan de Universiteit van Durham in het VK en een National Geographic Explorer. ‘Je vraagt je af waarom ze dat zouden doen, onder welke omstandigheden? Om die redenen is het wetenschappelijk interessant.’

Graven in de genen

Voor hun onderzoek sloegen Gridley en Elwen de handen ineen met Hoelzel en Fatih Sarigol, evolutionair bioloog aan de Universiteit van Durham. Ze vergeleken de genomen van de walvis met de genomen van andere grijze walvissen, die bij het Amerikaanse National Center for Biotechnology Information zijn opgeslagen. Dit is een databank voor genomen van meer dan duizend organismen.

Ze wilden uitsluiten dat de walvis afkomstig was van een onbekende Atlantische populatie. Er zijn namelijk fossiele bewijzen van grijze walvissen in de Atlantische Oceaan. En de afgelopen jaren zijn twee grijze walvissen waargenomen in de Noord-Atlantische Oceaan en de Middellandse Zee. (Hoe reageren grijze walvissen op mensen in Neder-Californië?)

‘Er zijn walvisachtigen waar we weinig van weten, omdat ze zo moeilijk te vinden zijn,’ aldus Hoelzel. ‘Maar de grijze walvis is tamelijk herkenbaar en heeft de neiging om dicht bij de kust te blijven. Dus het idee van een verborgen populatie in de Atlantische Oceaan is niet erg waarschijnlijk.’

De genen van de Namibische walvis bleken wel degelijk overeen te komen met de genen van grijze walvissen uit de noordelijke Stille Oceaan, die in de biotechnologische database met biotechnologische informatie zijn opgeslagen. Tot verrassing van de onderzoekers kwam de bedreigde westelijke populatie het dichtst in de buurt.

Een verdwaalde walvis?

Vervolgens analyseerden ze de routes die het zeezoogdier zou kunnen hebben genomen. Ze achtten het het waarschijnlijkst dat het dier via de noordwestelijke doorvaart om Canada heen was gereisd. Andere opties, zoals een omzwerving om Zuid-Amerika of een tocht door de Indische Oceaan, zijn minder waarschijnlijk. Dat heeft deels te maken met het ontbreken van gerapporteerde waarnemingen en deels met het feit dat grijze walvissen zich meestal voeden in ondiep water. Dat maakt lange tochten door open oceanen moeilijker.

Volgens Sue Moore, een onderzoekswetenschapper aan de Universiteit van Washington in Seattle die gespecialiseerd is in zeezoogdieren in de Stille Oceaan, is een doorsteek van de Indische Oceaan daarentegen de meest waarschijnlijke optie. Dit is namelijk de kortste en gemakkelijkste route. (Dit zijn enkele van de langste en zwaarste migraties van dieren.)

‘Dat gezegd hebbende... deze walvis was waarschijnlijk een zwerver,’ voegt Moore eraan toe, die niet bij de studie betrokken was. Ze suggereert dat dit geen migratie met een duidelijke bestemming was.

‘Het vertelt ons wel iets heel interessants over de veerkracht van deze soort.’