De Triplofusus giganteus, in het Engels ‘horse conch’ genoemd, is een opvallende zeeslak die leeft in een enorme behuizing die de officiële schelp van de staat Florida is. Volgens een nieuw onderzoek leeft het weekdier korter en plant het zich later voort dan eerder werd gedacht. De populatie in de Golf van Mexico zou daardoor op het punt van verdwijnen staan.
Door zijn spiraalvormige schelp die meer dan dertig centimeter groot kan worden en zijn rood-oranje lichaam met de kleur van een verkeerskegel is de zeeslak een van de meest opvallende soorten op de stranden van het zuidoosten van de Verenigde Staten. Ooit werden de dieren zelfs nog groter: er bestaan oude foto’s waarop toeristen met schelpen sjouwen die tot het middel van een kleuter komen. Dergelijke grote exemplaren worden nu niet meer waargenomen, en wetenschappers vragen zich af hoe dat komt.
Met behulp van sclerochronologie (de schelpenversie van dendrochronologie, oftewel de studie naar boomringen) is te bepalen hoe oud de dieren werden in hun roomwitte schelpen die gemeten van punt tot punt tot wel ruim een halve meter lang konden worden. Aan de hand van die metingen gingen sommige wetenschappers ervan uit dat de carnivore slakken minimaal vijftig jaar konden leven. Gedurende die tijd zouden de vrouwtjes voor honderdduizenden kleine slakjes kunnen zorgen. Maar uit het nieuwe onderzoek blijkt dat dit niet het geval is.
Met een gemiddelde levensduur van zeven tot tien jaar ‘is hun levensduur aanzienlijk korter,’ aldus marien ecoloog Gregory S. Herbert van de University of South Florida. Hij stond aan het hoofd van het onderzoek waarover onlangs een artikel verscheen in het vakblad PLOS ONE. Bovendien blijkt uit het onderzoek dat de vrouwtjes pas op latere leeftijd voor nakomelingen zorgen. Aangezien de grootste horse conchs die tegenwoordig nog voorkomen zowel kleiner als jonger zijn dan hun onderzochte soortgenoten ‘zou het kunnen dat de grootste overgebleven vrouwtjes in het wild nog maar nauwelijks eitjes afzetten, als ze dat überhaupt nog doen,’ zo luidt de waarschuwing uit het artikel. Dat zou betekenen dat er een crisis dreigt voor de populatie in de Golf van Mexico.
Lees ook: Zeldzaam fossiel van garnalen verborgen in een schelp
Uit eerder onderzoek bleek al dat de omvang van de schelpen in de loop van tientallen jaren afnam, ‘wat een universeel teken is van een aanstaand omslagpunt,’ aldus Herbert. Net als andere zeedieren die in de buurt van dichtbevolkte kusten leven, zijn de slakken een flink deel van het leefgebied (zoals hun favoriete voortplantingsplekken in slikken en zeegrasbedden) kwijtgeraakt door bebouwing en vervuiling. Daarnaast warmt het water in de Golf op door de klimaatverandering. Dat gaat volgens wetenschappers nadelige gevolgen hebben voor de dieren, gezien de schade die andere grote weekdieren ondervinden door hogere temperaturen. Een nog urgentere dreiging voor het aantal dieren en hun omvang is volgens onderzoekers echter de gewoonte om de zeedieren te oogsten, wat vooral gebeurt vanwege hun zeer gewilde schelpen.
Meldingen over de commerciële oogst in Florida namen af van een record van 14.511 schelpen in 1996 naar 6.124 in 2000, naar 1.461 in 2015 tot slechts 67 in 2020, volgens de gegevens van de Florida Fish and Wildlife Conservation Commission, een overheidsinstantie van de staat Florida. Hoeveel schelpen er door recreanten werden verzameld is niet bekend.
Zie ook: Waarom deze octopus rondsjouwt met schelpen
Boren naar data
Het team van Herbert analyseerde chemische isotopen in grote schelpen uit museumcollecties om een schatting te maken van hun leeftijd en geslachtsrijpheid. In zee levende weekdieren gebruiken calciumcarbonaat uit hun omgeving om hun schelp te maken. Dit dient als een soort chemisch logboek over het leven en de omgeving van de schelp. Bij tweekleppige weekdieren zoals strandgapers, kunnen onderzoekers de schelp in tweeën zagen om de kringelende grijze banden in de doorsnede te tellen. Net als boomringen verraden die de ouderdom van de dieren. Slakken bouwen echter een spiraalvormige schelp, waardoor het onmogelijk is deze door te snijden en alle banden te tellen.
Het team van Herbert maakte gebruik van piepkleine tandartsboortjes om in de schelpen te boren en vermaalden een fijn poeder om het relatieve gewicht van zuurstof- en koolstofisotopen te wegen. De onderzoekers begonnen bij de bovenste punt van iedere schelp (de plek waar het slakkenembryo zich ooit vestigde en begon met de bouw van de schelp) en maalden zich een weg langs de spiraal tot de onderkant, waarbij ze honderden monsters verzamelden.
Door analyse van de zuurstofisotopen, waarin de temperatuurschommelingen tussen warme en koude seizoenen zijn af te lezen, konden de onderzoekers de leeftijd van de schelpen bepalen. Aan de hand van de koolstofisotopen, die sterk worden beïnvloed door de fysiologie van elk dier (vooral de voortplanting), konden ze afleiden wanneer de vrouwtjes voor het eerst eitjes hadden afgezet. Uit de koolstofisotopen bleek ook dat de moederzeeslakken een enorme hoeveelheid energie stoppen in hun eipakketten. In deze honingraatachtige structuren bevinden zich duizenden capsules waarin een embryonaal slakje een perfecte schelp ter grootte van een erwt produceert voordat het tevoorschijn komt en wegkruipt.
Ook de grootste schelp van een horse conch die ooit werd gevonden, werd in het onderzoek opgenomen. Deze bijna 61 centimeter grote schoonheid is te bewonderen in het Bailey-Matthews National Shell Museum, gelegen op het eiland Sanibel in de staat Florida. De wetenschappers wilden niet in de recordhoudende schelp boren, maar maakten een schatting van de ouderdom door de wendingen van de spiraal af te zetten tegen de groeicurven en isotoopwaarden van andere schelpen. Ze concludeerden dat het dier dat de schelp had gebouwd zestien jaar oud was geworden, wat vermoedelijk ook de maximale leeftijd is voor de soort.
De leeftijd van de recordschelp was een grote verrassing, aldus coauteur Stephen P. Geiger, die onderzoek doet naar weekdieren aan het Fish and Wildlife Research Institute van de staat Florida. Dit instituut adviseert de regelgevende instanties van de staat over het beheer van soorten. Voorheen werd gedacht dat de recordhouder minstens een halve eeuw oud was. Geiger vertelt dat wetenschappers, die nog steeds bezig zijn om nieuwe dingen te leren over de basale biologie van deze zeeslakken, er ook vanuit gingen dat de vrouwtjes veel kansen hadden om eitjes af te zetten tijdens die lange levensduur. Door deze aannames vielen de horse conchs tot op heden onder de beleidscategorie ‘ongereguleerd’ (net als overigens het overgrote deel van de vissen en weekdieren in Florida). Hierdoor golden er geen beperkingen voor commerciële verzamelaars met een vergunning en was de limiet voor recreanten vijftig kilo per dag. Dat zijn een heleboel schelpen.
Een bijzondere schelp
In het onderzoek lag de focus op schelpen in Florida, maar de soort Triplofusus giganteus komt voor in het kustgebied van de Atlantische Oceaan van North Carolina, via de Golf van Mexico naar het Mexicaanse schiereiland Yucatán. Volgens archeoloog Karen J. Walker aten oorspronkelijke bewoners van het kustgebied de slakken en gebruikten ze de stevige ‘zuil’ aan de binnenkant van de schelp als zinklood. Omdat ‘horse conchs’ apexroofdieren zijn die zich voeden met kleinere, vaker voorkomende zeeslakken zoals wulkachtigen, waren de grote zeeslakken altijd al kleiner in aantal dan andere weekdieren.
In het verleden kwamen zij echter in een veel groter gebied voor, aldus onderzoek van Herbert, waarbij op langere termijn werd vergeleken waar schelpen in de Golf in het verleden werden gevonden, en waar de nu nog levende dieren voorkomen. Dit afnemende leefgebied zou kunnen betekenen dat de soort zeldzamer wordt, of dat ze in bepaalde gebieden al zijn uitgestorven, aldus Herbert. De onderzoekers hebben geen goede nulmeting van het aantal dieren; tegen de tijd dat rond 1950 de eerste onderzoeken naar de Triplofusus giganteus werden gedaan, was het verzamelen van de schelpen al behoorlijk populair in Amerika. Bij de St. Petersburg Shell Show in 1966 kreeg iedereen met een horse conch groter dan 50 centimeter vrije toegang. In krantenartikelen uit die tijd zijn verzamelaars en souvenirjagers te zien die recordschelpen met het operculum (het ‘dekseltje’ waarmee het slakkenhuis kan worden afgesloten) intact. Dit is vaak een teken dat de slak nog leefde toen hij werd gevangen en dat het dier werd weggegooid, terwijl het operculum weer aan de schelp werd bevestigd.
Een toenemend ecologisch bewustzijn in de decennia daarna kwam de bewoners van de schelpen ten goede: verantwoordelijke strandgangers laten schelpen met een nog levende slak op het strand liggen. Enkele lokale overheden in Florida, in navolging van die op Sanibel, hebben zelfs een verbod of limiet ingesteld op het verzamelen van levende schelpdieren. Maar langs het grootste deel van de kust worden de horse conchs nog steeds intensief geoogst voor aquaria of de handel in curiosa en kunnen schelpen 90 euro of meer per stuk opleveren.
Uit de resultaten blijkt dat de slakken baat zouden hebben bij oogstbeperkingen, zoals een minimale omvang, waardoor de dieren ten minste eenmaal eieren hebben kunnen afzetten, en een maximale omvang, om de meest productieve vrouwtjes te beschermen. Moederslakken zijn veel groter dan mannetjes en lopen een extra grote kans om gedood te worden vanwege hun schelp.
Dodelijke liefde voor het icoon
Het nieuwe onderzoek is net zo overtuigend als het belangwekkend is, stelt weekdierexpert José H. Leal, wetenschappelijk directeur en curator van het Bailey-Matthews Museum en redacteur van The Nautilus, een van de oudste wetenschappelijke tijdschriften over weekdieren. Hoewel het niet eenvoudig is om mensen enthousiast te krijgen voor glibberige weekdieren, is het bij deze slak de moeite waard om het proberen, aldus Leal, die niet bij het onderzoek betrokken was. ‘Ze zijn bekend. Ze zijn prachtig. De soort is de officiële schelp van Florida.’
In 1969 werd de Triplofusus giganteus door de staat Florida aangewezen als officieel symbool. Op de dag van de stemming legden leden van de Palm Beach Shell Club een schelp op het bureau van alle 160 wetgevers van Florida. Tegenwoordig is het een van de staatssymbolen van Florida die in het nauw zijn gedreven door dezelfde mensen die ze zo bewonderen. Het dier van de staat, de floridapanter, is bijna uitgestorven, onder druk van de jacht en het verdwijnen van zijn leefgebied. De exemplaren van het zeedier van de staat, de lamantijnen, sterven massaal aan voedselgebrek, doordat vervuiling het zeegras aantast. De boom van de staat, een palm met de naam Sabal palmetto, valt ten prooi aan een dodelijke ziekte die wordt verspreid door invasief ongedierte. Bovendien sterft de soort uit in de bossen langs de kust doordat de grond steeds zouter wordt door de zeespiegelstijging.
Het onderzoek laat zien hoe sclerochronologie kan bijdragen aan de kennis over weekdieren zonder dat de steeds zeldzamer wordende dieren hoeven te worden verzameld of gedood, aldus Herbert. Hoewel er weinig gegevens over de populatie zijn, blijkt uit de onderzoeksresultaten dat de soort het verdient om beschermd te worden, zegt hij. ‘De situatie is te vergelijken met een wiebelende vaas, die nog niet is gevallen. Als niemand hem vastpakt, zou dat zomaar kunnen gebeuren.’
