Al bijna duizend jaar lang waakt de Tower of London bij de Theems over de Engelse hoofdstad. In de loop van de eeuwen heeft dit oude fort, dat volgens de legende wordt beschermd door de raven die er rondvliegen, dienstgedaan als koninklijk paleis, bewaarplaats van de kroonjuwelen, koninklijke dierentuin, gevangenis, gruwelijk oord van terechtstellingen en folteringen, en toeristische attractie.
De geschiedenis van de Tower begint in 1066, het jaar waarin de Normandiërs onder leiding van Willem de Bastaard, die zich later liever Willem de Veroveraar liet noemen, Engeland binnenvielen. De nieuwe koning liet een indrukwekkende vesting bouwen aan de rand van de stad, als verdedigingswerk tegen buitenlandse invasies en om de Engelsen eraan te herinneren wie hun nieuwe meester was.
De bouwlocatie werd zorgvuldig uitgekozen: vlak bij een belangrijke oversteekplaats van de Theems, waar nu de beroemde Tower Bridge staat. Londen was in die tijd nauwelijks groter dan wat nu de City is. Met andere woorden: de stad was nog ongeveer even groot als het oude Londinium van de Romeinen.
Het kasteel dat Willem liet bouwen, was gemaakt van hout. Maar al snel werd besloten het houten fort te vervangen door een grote stenen toren: de White Tower, de grote donjon in het midden van het complex. In die tijd, waarin de meeste gebouwen slechts één verdieping hoog waren, was de 27 meter hoge White Tower een opvallende verschijning en vanuit de hele omgeving goed te zien. Het was de eerste wolkenkrabber van de City of London.
Leeuwen in de Tower
In de 13de eeuw werden de twee omwallingen gebouwd die nog altijd om de Tower heen staan. Ook werd de slotgracht verbreed en gevuld met water uit de Theems. Zo ontstond het indrukwekkende fort dat sindsdien, op enkele aanpassingen na, nauwelijks is veranderd.
Het is een bekend feit dat de Tower gedurende een deel van zijn geschiedenis de residentie was van Engelse koningen. Minder bekend is dat het complex ook het onderkomen was van de dieren van de koning: zes eeuwen lang was het er een grote beestenboel. Op zijn hoogtepunt werden in de Tower maar liefst 280 dieren van zestig soorten gehouden.
De eerste dierlijke bewoners waren berberleeuwen die in 1235 in de Tower aankwamen. De berberleeuw komt inmiddels niet langer in het wild voor, maar op het beroemde Trafalgar Square zijn nog vier bronzen beelden van deze soort te zien. De leeuw prijkt bovendien ook nog op het wapenschild van de Engelse koninklijke familie. Twintig jaar later brachten kruisridders een olifant mee. Het dier kreeg van zijn verzorgers in de Tower, met de beste bedoelingen, elke dag bijna vier liter rode wijn te drinken tegen de kou. Ook was er een ijsbeer uit Noorwegen, die zo nu en dan op jacht mocht in de Theems, aangelijnd aan een dik touw. Steeds weer kreeg de koning nieuwe dieren ten geschenke, zodat de vorstelijke menagerie gestaag uitdijde.
In de 18de eeuw waren de koninklijke dieren een grote publiekstrekker. Bezoekers moesten een toegangsprijs van drie halfpennies betalen, maar konden ook korting krijgen: wie een kat of hond meebracht om die aan de leeuwen te voeren, mocht gratis naar binnen. In de eerste helft van de 19de eeuw sloot de dierentuin zijn deuren, nadat het lange tijd een van de grootste attracties van de Tower of London was geweest.
De Tower zit vol geheimen en verrassingen. Direct na binnenkomst sta je in de historische Byward Tower oog in oog met een mysterieuze glazen bouwsteen in de linkerwand, met daarin een spookachtige mensenhand. Niemand weet hoe die daar ooit terecht is gekomen, al is er een theorie dat het een grap is geweest van de hellebaardiers die de Tower bewaken.
Waarschuwing voor bedriegers
Imposanter is de wandschildering die aan het licht is gekomen bij restauratiewerkzaamheden aan een Normandische schoorsteen op de eerste verdieping van diezelfde toren. Het gaat om de enige middeleeuwse wandschildering in de Tower die de tand des tijds heeft doorstaan. Deskundigen denken dat het werk uit 1390 stamt en dat het de kruisiging van Christus verbeeldt.
Wat doet die muurschildering daar? Waarschijnlijk heeft het ermee te maken dat in dit gedeelte van de Tower vanaf 1278 zes eeuwen lang de koninklijke munt was gevestigd. Kooplieden kwamen hier naartoe met hun goud voor de Kroon; dat werd gewogen, getaxeerd en gekocht om munten van te slaan.
Om fraude te voorkomen werd een wandschildering gemaakt dat opriep te handelen naar eer en geweten. Het werk bevatte een boodschap voor zowel de kooplieden als de ambtenaren: God ziet alles, en bedriegers gaan naar de hel. Ironisch genoeg was het rond 1526 de koning zelf die bedrog pleegde: hij verving het goud en zilver van de munten door het veel goedkopere koper.
De vorst in kwestie was Hendrik VIII, vooral bekend om zijn losbandige liefdesleven. Zijn wens om te scheiden van Catharina van Aragon was de opmaat voor een reeks gebeurtenissen die de duisterste periode van de Tower of London inleidden.
Koninklijke gevangenis
Al sinds de tijd van de vroegste Normandische koningen had de Tower gediend als gevangenis voor politieke gevangenen. Allerlei mensen die werden gezien als bedreiging voor de macht van de vorst, werden hier opgesloten: onder hen waren samenzweerders, opstandelingen, dynastieke rivalen en buitenlandse krijgsgevangenen.
Velen van hen werden ter dood gebracht of stierven onder mysterieuze omstandigheden, onder wie de ‘twee jonge prinsen’. De jeugdige Eduard V en zijn nog jongere broertje werden in de Tower opgesloten en waarschijnlijk op bevel van hun oom Richard III vermoord. Maar pas tijdens het bewind van koning Hendrik VIII van Engeland brak de gruwelijkste periode aan in de geschiedenis van de Tower.
Achter de woonhuizen die je ziet wanneer je de Tower binnenkomt, ligt een duister geheim verscholen. Via het zogenoemde Queen’s House, het woonhuis van de gouverneur van de Tower, betreed je een kamer die nu leeg is en waar toeristen niet welkom zijn. Dat was de plek waar Hendrik VIII zijn lord chancellor Thomas More opsloot, nadat deze in ongenade was geraakt wegens zijn verzet tegen Hendriks eerste scheiding.
Het leven dat een gevangene leidde, liep uiteen al naar gelang zijn rijkdom en status. Zo had More in zijn cel een bediende, en beschikte hij over tapijten, wandkleden, meubels, kaarsen en zelfs boeken, al maakte de koning aan dat laatste privilege op een gegeven moment een einde. More volhardde in zijn mening, en werd daarom uiteindelijk onthoofd. Zijn hoofd werd tentoongesteld aan het publiek bij de Traitors’ Gate, de toegang tot de Tower aan de Theems. Hendrik VIII zou nog meer illustere slachtoffers maken.
De koepels die nu de bekroning vormen van de vier hoektorens van de White Tower werden gebouwd in zijn opdracht, omdat hij het complex meer grandeur wilde verlenen ten tijde van de kroning van zijn tweede vrouw: Anna Boleyn. Maar nog geen drie jaar daarna werd Anna zelf een van de bekendste slachtoffers van de Engelse vorst. Ze was de eerste koningin die werd onthoofd op de binnenplaats van het fort (zie ook Historia 01-2022).
Hendrik had als blijk van genade een vakbekwame beul uit Frankrijk laten overkomen, die haar hoofd met één welgemikte slag van de romp scheidde. Bij verbouwingen in de 18de eeuw werden onder de vloer van de kapel van St Peter ad Vincula de resten gevonden van meer dan 1500 mensen. Mogelijk lag ook het lichaam van Anna Boleyn hier begraven. Een privé-executie was aan maar weinig terdoodveroordeelden voorbehouden.
De meeste mensen die de doodstraf kregen opgelegd, werden in het openbaar terechtgesteld op Tower Hill. De plek waar ooit het schavot stond, wordt vandaag de dag gemarkeerd door een onopvallende plaquette en een klein herdenkingspleintje in het park op Trinity Square. Sommige executies trokken duizenden nieuwsgierigen. De beul, die gewoonlijk een bijl gebruikte, speelde het niet altijd klaar om bij de eerste poging meteen het hoofd af te hakken.
Gevangenis en foltering De dood was nog niet het ergste wat je kon overkomen in de Tower: minstens even berucht waren de folteringen die er werden uitgevoerd. Zo werd de legendarische Guy Fawkes in 1605 opgepakt en later gevierendeeld op verdenking van samenzwering in het zogenoemde buskruitverraad. Het kon vijf tot tien minuten duren voordat een verdachte daarbij het bewustzijn verloor. Voor veel anderen was de Tower gewoon een gevangenis.
Een van de ruimten, de Beauchamp Tower, werd in de 16de en 17de eeuw, een periode die werd gekenmerkt door godsdiensttwisten, de belangrijkste staatsgevangenis. Inscripties die door gevangenen in de muren werden gekerfd, zijn er nog altijd te zien.
In de 19de eeuw kwam het massatoerisme op gang. De victoriaanse burgerij stortte zich enthousiast op deze nieuwe trend: er werden reisgidsen uitgegeven waarin de gruwelen van de Tower werden besproken, en de afgebrande Lanthorn Tower werd herbouwd in middeleeuwse retrostijl.
De victoriaanse Britten van toen maakten van de Tower het themapark dat het ook vandaag de dag nog altijd is. Toen Londen behoefte kreeg aan een nieuwe brug ter hoogte van de Tower, stond koningin Victoria erop dat het ontwerp van de nieuwe brug zou aansluiten bij de stijl van het kasteel. Met de bouw van de Tower Bridge zoals we die nu kennen, werd in 1880 een begin gemaakt. De stijl is neogotisch: een doelbewuste keuze waardoor de destijds hypermoderne basculebrug inderdaad niet uit de toon valt bij het eeuwenoude Towercomplex.
De laatste gevangenen In de Tweede Wereldoorlog was de Tower gesloten voor publiek. De drooggelegde slotgracht werd gebruikt als moestuin om de Londenaren van eten te voorzien. Tijdens de blitzkrieg sloegen er in de Tower vijftien bommen, drie raketten en vele brandbommen in. In totaal vielen daarbij drie doden. De materiële schade bleef beperkt. In die tijd werd de Tower nog één keer gebruikt als gevangenis voor hooggeplaatste personen: de laatste staatsgevangene was Rudolf Hess.
Op 15 augustus 1941 werd voor het laatst iemand terechtgesteld in de Tower: de Duitse spion Josef Jakobs werd gefusilleerd. In 1946 opende de Tower zijn deuren weer voor publiek. Het bouwwerk houdt nog altijd de wacht aan de Theems, net als de afgelopen duizend jaar. Een jaar geleden verdween plotseling een van de beroemde raven van de Tower, waardoor nu nog slechts zeven vogels over het complex waken. Maar ravenmeester Christopher Skaife houdt goede hoop op nieuw broedsel. Want zoals de legende wil: zolang de Tower wordt beschermd door raven, zal hij blijven bestaan.
