Het lichaam is een ongekend slimme machine die is ontworpen om sterk en robuust te zijn. Het geneest zijn eigen verwondingen en beschermt zichzelf tegen ziekte. In het hele lichaam zijn T-cellen onderweg om afwijkingen en indringers op te sporen en te vernietigen. De meeste tijd reguleert het lichaam zichzelf, zonder dat we bewust zijn van al het werk dat het achter de schermen verricht. Maar soms gaat er iets mis: er ontstaat kanker.
Jedd Wolchok, de medisch oncoloog die mijn kanker heeft behandeld en degene die uiteindelijk mijn leven heeft gered, legt het als volgt uit: ‘In het geval van kanker verloopt de immuunrespons van het afweersysteem in meerdere fases (in het Engels de drie ‘E’s’). Het eerste stadium is die van eliminatie (elimination): er ontstaat een tumor. Het immuunsysteem herkent het probleem en elimineert het. Einde verhaal. Het volgende stadium is het stadium van evenwicht (equilibrium). Het immuunsysteem herkent de tumor en kan die niet helemaal verwijderen, maar de kanker breidt zich niet verder uit.
‘Dan is er het laatste stadium, dat van de uitzaaiing (escape). Helaas komen we zulke uitzaaiingen elke dag tegen. In dat geval heeft de tumor geleerd om het immuunsysteem te omzeilen en ontsnapt aan de controle van het lichaam.’
Kankercellen kunnen heel sluw zijn en maken gebruik van een signaal waarmee de afweerrespons van het lichaam wordt geremd en verstoord. Op die manier kan een tumor overleven en kunnen kankercellen zich uitbreiden; de T-cellen die geacht worden deze cellen op te ruimen weten niet goed hoe ze deze cellen moeten doden.
Doelwit: kanker
Als het immuunsysteem eenmaal om de tuin is geleid, is het de beurt aan conventionele (en ingrijpende) medische protocollen om de kanker te bestrijden. Iedereen die zelf kanker heeft gehad, weet dat die kanker misschien nooit helemaal zal verdwijnen en altijd weer op een nieuwe reeks scans kan opduiken. Er bestaat altijd de kans dat er opnieuw kanker ontstaat en het afweersysteem opnieuw wordt ontweken.
Al generaties lang heeft de behandeling van kanker zich niet veel verder ontwikkeld dan de gebruikelijke operaties, bestralingen en chemotherapie – de heilige drie-eenheid van ‘verwijdering, verbranding en vergiftiging’. Bij veel patiënten werken deze behandelingen zeer goed. Maar omdat kanker onze gezondheid op cellulair niveau belaagt, kan het een enorme uitdaging zijn om kanker volledig te elimineren. Bovendien gaat het met veel ‘geweld’ elimineren van kankercellen vaak gepaard met grote belastingen voor gezonde delen van het lichaam. Bij operaties wordt een ruime hoeveelheid gezond weefsel rond de tumor weggenomen. Bij chemotherapie sterven niet alleen kankercellen maar ook veel normale cellen af.
De tol die de ziekte en de behandeling eisen, kan zeer hoog zijn. In 1957 schreef de Australische viroloog Macfarlane Burnet dat ‘er met betrekking tot kanker weinig reden tot optimisme is,’ aangezien de destijds gebruikte ‘anti-kankermedicijnen zelf kankerverwekkend zijn. Maar een iets hoopvollere benadering, die dusdanig afhankelijk is van de eigen afweer van het lichaam dat zij nooit serieus naar voren is gebracht, is de immuuntherapie.’
Toen president Richard Nixon in 1971 de National Cancer Act ondertekende, luidde hij daarmee het begin in van een nieuw tijdperk in het onderzoek naar de werking – en behandeling – van kanker in de VS. Terugkijkend op die tijd, zegt James Allison, professor en decaan van de afdeling immunologie en directeur van het platform voor immuuntherapie van het M.D. Anderson Cancer Center van de University of Texas: ‘De beste adviseurs op dit terrein zeiden: “We weten niet veel beter dan dat we patiënten met veel chemo en bestraling en operaties bombarderen.” Ik denk dat we er daarna in zijn geslaagd een verbluffende hoeveelheid gedetailleerde informatie te verkrijgen over de regulering van de normale celgroei en waarom dat bij kankercellen misgaat. Dat was echt geweldig.’
Bijna veertig jaar later, in 2009, lanceerde de regering-Obama een soortgelijk initiatief en kende een heel scala van fondsen toe aan medisch onderzoek op een breed gebied, waaronder één miljard dollar voor ‘onderzoek naar de genetische oorzaken van kanker en naar potentieel doelgerichte behandelmethoden.’
Maar zelfs na al die jaren beperkt de behandeling van kanker zich vaak nog tot het fameuze trio: operatie, bestraling en chemotherapie. En hoewel het aantal gevallen van kanker en de sterfte door kanker sinds de ‘War on Cancer’ in de jaren zeventig gestaag is afgenomen, is de voortuitgang op dit gebied heel traag en zijn de successen fragmentarisch.
Kan kanker worden genezen?
Een van de grote uitdagingen van het kankeronderzoek is het feit dat kanker zich in een adembenemend aantal verschillende typen en soorten kan manifesteren. Bij mensen kunnen zich ruim honderd verschillende soorten kanker voordoen. Er zijn bloed-, bot- en orgaankankers. Het woord ‘kanker’ kan dus zeer veel verschillende dingen betekenen, hoewel bijna al deze kankersoorten terecht worden getypeerd met woorden als ‘sluipend’ en ‘onvoorspelbaar’.
Een belangrijke doorbraak op het gebied van één kankersoort betekent niet automatisch dat er ook voor andere kankersoorten een ‘remedie’ is gevonden. Een neuroblastoom (de Ziekte van Hutchinson) is iets heel anders dan borstkanker. De term ‘borstkanker’ zelf betekent iets anders voor iemand met de genmutatie ‘BRCA2’ dan voor iemand zonder die mutatie. En door individuele omstandigheden en celmutaties is de huidkanker melanoom niet hetzelfde bij de ene persoon als bij een ander persoon.
Daarom zal ‘kanker’ waarschijnlijk nooit te genezen zijn. En dat zeg ik als iemand die is genezen van kanker, voor zover dat mogelijk is. Kanker is dus niet één enkele ziekte en zal zeer waarschijnlijk nooit door één wondermiddel kunnen worden aangepakt. Kanker moet met een veelheid van behandelingsmethoden worden benaderd. Dus wanneer goedbedoelende mensen – of, wat minder fraai is, bepaalde kankerbestrijdingsorganisaties die beter zouden moeten weten – het hebben over het zoeken naar een definitieve ‘remedie’ tegen ‘deze ziekte’, mag je ervan uitgaan dat ze onzin uitkramen.
De weg van de medische vooruitgang leidt niet naar een ‘remedie voor alles’. Maar terwijl de wetenschap steeds meer expertise en inzichten opbouwt, zullen er meer en meer patiënten zijn die het geluk hebben om een heel specifieke behandeling – of zelfs een combinatie van behandelingen – te ontvangen waarmee hun kanker overwonnen lijkt te kunnen worden.
Zelfs dan zullen er altijd mensen zijn bij wie dezelfde behandelingen gewoon niet aanslaan. Wij mensen zijn niet in een fabriek gebouwd. Ons lichaam is uniek, en dat geldt ook voor kanker.
Dit artikel is een uittreksel uit het boek A Series of Catastrophes and Miracles: A True Story of Love, Science, and Cancer van Mary Elizabeth Williams, dat is verschenen bij National Geographic Partners. Copyright © 2016 Mary Elizabeth Williams.
Dit artikel werd oorspronkelijk gepubliceerd op nationalgeographic.com
