Zoek je nieuwe manieren waarop je kinderen leuk en leerzaam bezig kunnen zijn? Wij helpen je op NatGeo@Home.
Beginnen je kinderen met hun ogen te rollen als je met het zoveelste ideetje aan komt zetten om het tijdens een lange dag thuis wat aangenamer te maken? Probeer dan eens het volgende: kijk omhoog.
Het bestuderen van de nachthemel is voor gezinnen heel toegankelijk en een geweldig excuus om kinderen kennis te laten maken met astronomie. Om te beginnen kunnen ouders hun kinderen iets bijbrengen over de kosmos, waaronder grote sterrenstelsels, de planeten en de maan.
Het is overigens een goede tijd om de nachthemel te verkennen. Nu in steden over de hele wereld de meeste bedrijven en winkels gesloten zijn, zijn de sterren helderder en gemakkelijker te zien als gevolg van de verminderde luchtvervuiling die ons zicht op de nachthemel verstoort. Hier volgen enkele ideeën om jouw gezin op weg te helpen.
Instrumenten voor nachtkijkers
Eigenlijk heb je geen andere ‘instrumenten’ nodig dan je eigen ogen en een goed uitzicht op de nachthemel, maar een verrekijker of goedkope amateur-telescoop kan veel extra’s aan de ervaring toevoegen. Een verrekijker van de veelgebruikte sterkte 7x50 is heel geschikt voor het bestuderen van de nachthemel. Kleine amateur-telescopen zijn er in twee soorten: de refractor-telescoop met bolle lens en de reflector-telescoop op basis van spiegels. Waar je bij het aanschaffen van een telescoop vooral op moet letten, is dat de lens van goede kwaliteit is, het statief superstabiel is en je er een stel opzetlenzen of oculairs bijkrijgt, waarmee je de vergroting kunt aanpassen.
Als het aankomt op het verkennen van de nachthemel, kan een tijdje achter de computer juist een prima zaak zijn. Zo kun je op SpaceWeather.com actuele voorspellingen vinden over het tijdstip waarop het noorder- of zuiderlicht is te zien: kleurrijke lichtshows die respectievelijk op het noordelijk en zuidelijk halfrond zijn te bewonderen. Op Heavens-above.com wordt beschreven wanneer je het International Space Station en andere heldere satellieten in hun baan om de aarde over jouw huis kunt zien vliegen. En op Skymaps.com kun je gratis maandelijkse kaarten van de nachthemel downloaden waarop de helderste sterren en planeten aan de plaatselijke nachthemel staan aangegeven.
Ook je smartphone kan een goed instrument zijn om de nachthemel te bestuderen. Je kunt gratis een planetarium-app downloaden, bijvoorbeeld Star Chart, waarmee je een stuk van de nachthemel met je smartphone in beeld kunt brengen en dan de posities van talloze sterren en planeten kunt aflezen.
Begin met de maan
Waar je ook woont, de maan is altijd een goed beginpunt. Onze kosmische buurman is ook zonder verrekijker of amateur-telescoop heel goed te bestuderen. Vraag je kinderen om de helderder, licht getinte vlekken op de maanschijf te identificeren: dat zijn gebergten van tot wel zesduizend meter hoogte en plateaus die bezaaid zijn met ronde kraters, sommige zo groot als de stad New York.
De beste tijd om het oppervlak van de maan met een verrekijker of amateur-telescoop af te speuren is tijdens een ‘halve maan’ (het eerste of het laatste kwartier van de maanstand), wanneer de maan voor de helft is belicht, of wanneer er een maansikkel is te zien (wassende en krimpende maan). Let vooral op de scherpe grens tussen het belichte en donkere gedeelte van de maanschijf, die ook wel de ‘terminator’ wordt genoemd. Daar kun je prachtig zien hoe scherpe bergpieken en hoog oprijzende kraterranden lange schaduwen over het maanlandschap werpen. Spoor je kinderen aan om zich voor te stellen hoe het was voor de astronauten van Apollo 13 toen zij ruim vijftig jaar geleden door het raampje van hun ruimtevaartuig naar de maan beneden hen keken.
Een ideetje voor een leuk project met een astronomisch tintje? Laat de kinderen foto’s nemen van de verschillende schijngestalten van de maan, de maanfases. Om de foto’s wat spectaculairder te maken kun je op de voorgrond objecten als jouw huis of een boom opnemen – of misschien een van de gezinsleden, als in een ‘maanselfie’. Tegen het einde van de maand kun dan je een fotocollage maken met behulp van een gratis smartphone-app, zoals Layout van Instagram.
Bezoek verre werelden
Met het blote oog kun je het hele jaar door en vanaf elke plek op aarde ’s avonds en in de vroege ochtend soms wel vijf planeten onderscheiden: Mercurius, Venus, Mars, Jupiter en Saturnus.
In april en mei kunnen kijkers over de hele wereld in de avondschemering de verbluffende planeet Venus, het helderste object aan het firmament, boven de westelijke horizon zien staan. Een als je een uur vóór plaatselijke zonsopgang naar het oosten kijkt, kun je het planetaire trio Mars, Jupiter en Saturnus bewonderen. Hoewel deze planeten zich alle drie op een afstand van vele miljoenen kilometers van de aarde bevinden en er eigenlijk als gewone sterren uitzien, kun je toch hun verschillende kenmerken spotten. Jupiter, de helderste van het trio, is crèmekleurig, Saturnus is goudgeel en Mars heeft een bleke oranjerode tint, vanwege het roestkleurige stof waarmee zijn landschappen zijn bedekt.
Een leuk experiment is om je kinderen met de verrekijker naar Jupiter te laten kijken en daarbij de verrekijker niet te bewegen. Zo kunnen ze de vier grootste manen van de reuzenplaneet spotten, dezelfde vier hemellichamen die de Italiaanse astronoom Galileo ruim vierhonderd jaar geleden met de pas ontdekte telescoop ontwaarde. Vervolgens kunnen ze op een stuk papier de posities van elk van de manen naast Jupiter tekenen. Eén of twee dagen later kunnen ze de planeet dan opnieuw bekijken en zien dat de posities van de manen zijn verschoven.
Ga sterrenhoppen.
Een van de bekendste sterrenpatronen aan de noordelijke nachthemel is natuurlijk de Grote Beer, in het gelijknamige sterrenbeeld Ursa Major. Als je dit voorjaar op de eerstvolgende heldere avond naar de noordelijke nachthemel kijkt, zie je hoog aan het firmament de herkenbare ‘Steelpan’ van de Grote Beer staan. Door de twee sterren die de voorkant van de steelpan vormen, kun je een denkbeeldige lijn in de richting van de horizon trekken, zodat je uitkomt bij de eerstvolgende heldere ster: dat is Polaris, oftewel de Poolster, die onderdeel is van het sterrenbeeld Ursa Minor (de Kleine Beer).
Voor mensen op het zuidelijk halfrond is het herkenbare en goed zichtbare Zuiderkruis het beste uitgangspunt om diverse objecten aan de nachthemel te vinden. Laat jouw kids met de verrekijker de verticale ‘staander’ van het kruis in beeld nemen en daarvandaan een denkbeeldige lijn naar beneden trekken. Zo komen ze uit bij de Kleine en Grote Magelhaense Wolk, twee van de grootste en helderste dwergsterrenstelsels die rond onze Melkweg draaien.
Laat je kinderen vervolgens naar de ‘dwarsbalk’ van het Zuiderkruis kijken en vandaaruit een lijn naar rechts trekken totdat ze een helder, wolkachtig object zien. Dat is de Eta Carinae-nevel, een reusachtige wolk van gas en stof die op een afstand van 10.000 lichtjaar van de aarde staat.
En vergeet ook ons eigen sterrenstelsel, de Melkweg, niet. In de komende paar maanden zal de lichtgevende sterrenband van de Melkweg steeds helderder worden. Gebruik een verrekijker om de miljoenen sterren te bekijken die in een enorme boog hoog boven ons hoofd aan de nachthemel te zien zijn.
Met niets meer dan je eigen paar ogen en goede sterrenkaart kun je samen met je gezin op reis gaan door het universum – zelfs nu je (waarschijnlijk) nog even thuis moet blijven.
Dit artikel werd oorspronkelijk in het Engels gepubliceerd op NationalGeographic.com
