Bijna een kwart van Nederland werd ooit gewonnen uit zee, getijdengebieden en moerassen. Daarvoor werd een groot en ingewikkeld systeem gebruikt van dijken, gemalen, kanalen, weteringen, stuwen, poldermolens, ringvaarten en inlaten.
Vooral de windmolens herinneren aan deze strijd tegen het water. In heel het land staan er nog steeds zo’n 1000, maar in de zeventiende eeuw waren dat er veel meer. Alleen al op de Zaanse Schans waren ruim 600 molens in bedrijf.
De molens werden ingezet voor verschillende taken, zoals het malen van granen en kruiden, het maken van olie, papier of kleurstoffen en het zagen van hout. Maar verreweg hun belangrijkste functie was het wegpompen van water uit gebieden die onder water stonden. Zoals de Beemster.
Droogleggen polders zorgt voor nieuw land
In de loop van de tijd zijn er bijna 4000 polders drooggelegd. De eerste dateren uit de twaalfde eeuw, toen men kleine molens inzette voor het droogleggen van meren en moerassen die niet afwaterden op zee. Door de sterke bevolkingsgroei en een toenemend overstromingsgevaar, werd de inpoldering in de eeuwen daarop voortgezet.
Leestip: Was de Sint-Elisabethsvloed een van de grootste watersnoodrampen ooit?
De boeren die er woonden hielden zich bezig met het onderhoud van het nieuwe land en het beheer over het waterpeil. Geschillen werden voorgelegd aan zogenaamde heemraden die door de lokale bevolking werden gekozen. De heemraden vormden de voorlopers van de waterschappen.
De drooglegging van de Beemster
In de vroege zeventiende eeuw leidden wind en hoge zeewaterstanden tot afkalving van de veengebieden in de regio ten noorden van Amsterdam. Hier markeerde de drooglegging van de Beemster een keerpunt in de geschiedenis van de strijd tegen het water.
Deze 7208 hectare grote polder was immers veel groter dan de gebieden die voorheen waren drooggelegd. Daarnaast was het ook de eerste polder die direct in verbinding stond met een zee, in dit geval de Zuiderzee.
Tekst gaat verder onder de afbeelding.
Het Bamestrameer was het grootste binnenwater in Noord-Holland. De drooglegging ervan was een enorme onderneming. Molenbouwer Jan Adriaanszoon Leeghwater kreeg de leiding over het project. Hij bouwde 26 molens waarmee hij erin slaagde het meer in 1610 bijna volledig droog te leggen.
Als gevolg van een storm kwam de polder later dat jaar weer onder water te staan. De operatie begon daarom weer van voor af aan, nu met hulp van 43 molens. Twee jaar later werd dat aantal uitgebreid tot 50 en kon de inpoldering worden voltooid. Het nieuw gewonnen land lag zo’n 3,5 meter onder zeeniveau.
Boerderijen en herenhuizen
Nadat de Beemster was drooggemaakt werd het land opgedeeld in percelen. Zo ontstond een schaakbordpatroon waarin weilanden, boerderijen en dorpen gelijkmatig lagen verspreid over de polder.
Het land werd verpacht aan boeren, maar ook bouwden rijke kooplieden er luxe buitenverblijven met grote tuinen om te ontsnappen aan de drukte en de vervuiling in de grote steden. Halverwege de zeventiende eeuw waren er al 50 van zulke buitenverblijven gebouwd in de Beemster.
Leestip: Zo zag je de Wadden nog nooit
Al snel werd het polderlandschap gesierd door de zogenoemde stolpboerderijen. Deze opvallende bouwwerken werden voor het eerst gebouwd in de zestiende eeuw en zijn te herkennen aan hun piramidevormige daken, waaronder graan en hooi zo hoog en droog mogelijk werden bewaard.
Toch werd er maar weinig graan opgeslagen in de stolpen. Hoewel er in de eerste jaren na de drooglegging goede oogsten werden behaald, bleek de bodem te vochtig voor de opslag van graan. Sindsdien wordt de polder vooral gebruikt als veeteeltgebied waar zuivel wordt geproduceerd. Zo is de Beemsterkaas bekend in de wijde omgeving.
Unesco-werelderfgoed
Na 400 jaar bepalen landbouwgrond en vee nog steeds het beeld van de Beemster. In 1999 werd de polder door Unesco uitgeroepen tot werelderfgoed: het is een van de 13 plekken in Nederland die op de werelderfgoedlijst van Unesco staat. Andere locaties met deze status zijn onder andere Schokland, de Waddenzee, de Hollandse Waterlinies, de Neder-Germaanse limes en het Eise Eisinga Planetarium.
Schrijf je in voor de gratis nieuwsbrief van National Geographic en ontvang de favoriete verhalen van de redactie wekelijks in je mail.
