De Watersnoodramp van 1953 staat veel mensen waarschijnlijk nog goed bij: door een noordwesterstorm braken in de nacht van 31 januari op 1 februari de dijken door en moesten 72.000 mensen worden geëvacueerd.
Bij de ramp waren in Nederland 1836 doden te betreuren, in het Verenigd Koninkrijk 307 en in België 28. Minder bekend is de Sint-Elisabethsvloed, hoewel deze gelijkenissen vertoont met de watersnoodramp van de twintigste eeuw.
Als gevolg van een noordwesterstorm kwamen in de nacht van 19 november 1421 (destijds de naamdag van de heilige Elisabeth van Türingen) grote delen van Zeeland, Holland en Vlaanderen onder water te staan.
Volgens geschiedschrijvers uit die tijd verdwenen 72 dorpen van de aardbodem en lieten tot wel 100.000 mensen het leven. Maar was de Sint-Elisabethsvloed ook echt een van de ergste overstromingen ooit, zoals vaak wordt gezegd?
Sint-Elisabethsvloed: feiten en fabels
De Sint-Elisabethsvloed vond plaats tegen het einde van de Middeleeuwen en wordt sindsdien omgeven door mythen. Op een schilderij van Romeyn de Hooghe (hieronder) is te zien hoe 44 dorpen onder water verdwijnen, mensen huis en haard moeten achterlaten en stuks vee in veiligheid worden gebracht. Op een altaarstuk gemaakt door nabestaanden is te zien hoe de dijken doorbreken en het gebied volstroomt.
Dit soort kunstuitingen, samen met rampverhalen – zo werd gezegd dat een kat samen met een baby in een wieg zou zijn aangespoeld –, droegen bij aan de beeldvorming rondom de overstromingen.
Lees ook: Nederlands waterbeheer: de molens van Kinderdijk
In de loop der eeuwen spraken kroniekschrijvers over 10.000 tot wel 100.000 slachtoffers. Maar hoeveel doden vielen er werkelijk door de Sint-Elisabethsvloed? En klopt het dat door deze ‘superstorm’ de Biesbosch is ontstaan?
Tekst loopt door onder de afbeelding.
Minder grote ramp dan gedacht?
De Grote Waard, een uitgestrekt landbouwgebied in Holland aan de grens van Noord-Brabant, stroomde als gevolg van de Sint-Elisabethsvloed inderdaad vol. Door de turf- en zoutwinning verzakte de bodem al langere tijd en werd het gebied een soort badkuip. Toen een slecht onderhouden dijk bij het plaatsje Broek op 19 november 1421 doorbrak tijdens de stormvloed, stroomde het zeewater de Grote Waard in.
Lees ook: Strijd tegen het water: de geschiedenis van de Beemster
Maar hoewel werd gesproken over 72 door het water verzwolgen dorpen, telde de Grote Waard in werkelijkheid minder dan dertig dorpen en woonden er hooguit zo’n 22.000 mensen. In de Tielse Kroniek van 1450-’55 staat dat ‘2000 mensen, naar men zegt, zijn verdronken’.
Volgens recenter onderzoek ging het om een kleine dijkdoorbraak, waardoor veel mensen voldoende tijd hadden de waard te ontvluchten en hun kostbare spullen mee te nemen.
Nog altijd gingen er dorpen verloren en vielen er naar schatting tientallen doden, maar het waren er in elk geval een stuk minder dan de duizenden die vaak zijn genoemd. De graven in het gebied overdreven de aantallen vermoedelijk om te verdoezelen dat ze de dijken lange tijd hadden verwaarloosd. Ze gooiden het er liever op dat zij het slachtoffer waren geworden van een allesverwoestende storm.
Het ontstaan van de Biesbosch
Historisch geografe Elisabeth Gottschalk (1912-’89) deed onderzoek naar de Sint-Elisabethsvloed en vergeleek de overstromingen met andere watersnoodrampen, zoals die van 1953.
Daaruit bleek dat de storm van 1421 zo’n 16 keer per 1000 jaar voorkomt, en die van 1953 3 tot 4 keer per 1000 jaar. De Sint-Elisabethsvloed was dus wellicht niet een superstorm, zoals vaak wordt gesuggereerd, maar de impact was nog altijd enorm.
Er vonden namelijk drie Sint-Elisabethsvloeden plaats in korte tijd: in 1404, 1421 en 1424, allemaal op de naamdag van de heilige Elisabeth. Na de vloed van 1421 was landbouw al onmogelijk geworden in grote delen van de waard en waren 27 dorpen onbewoonbaar geworden.
Door de stormvloed kwam de Grote Waard in verbinding te staan met de zee en veranderde het gebied in een binnenmeer, waaruit uiteindelijk een van ’s lands bekendste natuurgebieden zou ontstaan: de Biesbosch.
Schrijf je in voor de gratis nieuwsbrief van National Geographic en ontvang de favoriete verhalen van de redactie wekelijks in je mail.
