Na een vijf jaar durende restauratie heeft het plafond van de Tempel van Esna in Egypte zijn oorspronkelijk karakter weer teruggekregen. Onder een dikke laag roet en vuil kwamen kleurrijke reliëfs tevoorschijn van sterrenbeelden en planeten en hiërogliefen die ons iets leren over de betekenis van deze hemelse afbeeldingen – en over hoe de oude Egyptenaren Nieuwjaar vierden.
Juist het vuil dat zich in zo’n tweeduizend jaar tijd heeft verzameld op de muren en plafonds van de tempel ‘heeft ervoor gezorgd dat de reliëfs en hiërogliefen nog altijd in goede staat verkeren’, zegt Christian Leitz, die het project leidde. Aan de restauratie, een samenwerking van het Egyptische ministerie van Toerisme en Oudheden en de Universiteit van Tübingen in Duitsland, werkten dertig mensen mee.
Een plafond bedekt met roet
De Tempel van Esna bevindt zich op de oevers van de Nijl, net ten zuiden van de Egyptische stad Luxor. De bouw van deze tempel begon in de tweede eeuw v.C., tijdens het bewind van farao Ptolemaeus VI, en werd voltooid onder de regering van de Romeinse keizer Decius. Het heiligdom is gewijd aan de Egyptische goden Chnoem, Heka en Neith.
Het recentelijk gerestaureerde plafond bevindt zich in de pronaos (voorhal) van de tempel en werd vervaardigd tijdens het bewind van de Romeinse keizer Claudius (41-54 n.C.). Het is het enige deel van de tempel dat nog overeind staat. Eeuwenlang is de tempel bewoond geweest door de inwoners van Esna, die binnen vuurtjes stookten en daarmee roetaanslag veroorzaakten op de wanden en plafonds.
Tekst gaat verder onder de afbeelding.
Hemelse taferelen
Het schoonmaken van het plafond was een inspannende klus: ‘We hebben zelfs tandenstokers gebruikt om het vuil weg te schrapen,’ zegt Leitz. Een van de opvallendste afbeeldingen die onder het roet vandaan kwam was een weergave van de twaalf sterrenbeelden uit de dierenriem. Deze werden vaker gebruikt in Egyptische privégraven, maar zelden in tempels.
Tekst gaat verder onder de afbeelding.
Ook is het plafond versierd met afbeeldingen van planeten, zoals Mars, Jupiter en Saturnus. Er is zelfs een voorstelling te zien van het oud-Egyptische Nieuwjaar, dat werd gevierd wanneer de heldere ster Sirius – destijds Sopdet genoemd – tegelijk opkwam met de zon (heliakische opkomst). Dit fenomeen markeerde ook meteen het begin van de jaarlijkse overstroming van de Nijl, te zien aan de weergave van de godin Sothis op het reliëf in de tempel: wanneer zij aan de hemel verscheen, begon de periode van overstromingen en werd het nieuwe jaar ingeluid.
De Egyptenaren vierden de start van het nieuwe jaar tijdens het Wepet-Renpet-festival, waarbij werd gefeest en gedronken. Honderd dagen later zou het water van de Nijl door toedoen van de godin Anuket – ook te zien in het nieuw ontdekte reliëf – zich eindelijk weer terugtrekken.
