Op de drempel van de Tachtigjarige Oorlog stond Margaretha van Parma als landvoogdes voor haar halfbroer Filips II van aan het hoofd van de onrustige Nederlanden. Ze stond bekend als doordacht, maar haar tijd als bestuurder verliep allesbehalve soepel.
In de tweede helft van de zestiende eeuw bevond ze zich in het oog van de orkaan: Nederland was verdeeld door religieuze conflicten, en de opstand tegen het Spaanse gezag nam steeds verder toe.
Margaretha van Parma’s jonge jaren
Margaretha van Parma (1522-1586) werd geboren als buitenechtelijke dochter van keizer Karel V, die heerste over het Heilige Roomse Rijk. Karel V had meerdere buitenechtelijke kinderen, en Margaretha werd geboren uit zijn relatie met Johanna van der Gheynst, een dienstbode afkomstig uit het huidige België.
In 1555 volgde haar halfbroer Filips II zijn vader op als heer der Nederlanden. Na zijn vertrek naar Spanje in 1559 benoemde hij Margaretha tot landvoogdes. Een eervolle titel, maar wel een die met veel uitdagingen kwam.
Leestip: Wie was Willem van Oranje, de ‘Vader des Vaderlands’?
Zo was de lokale adel bepaald niet enthousiast over haar benoeming; de edelen hadden liever een eigen kandidaat voor de functie voorgedragen. Daarnaast liepen de gemoederen hoog op tussen katholieken en protestanten, een schisma dat bekend werd als de Reformatie.
Als koning eiste Filips II dat iedereen in zijn rijk het katholieke geloof aanhing. Protestanten werden vervolgd, vaak zelfs met de doodstraf tot gevolg. Margaretha was aan het hoofd komen te staan van een land waar de politieke storm alleen maar heviger zou worden.
Aan de macht in roerige tijden
In haar rol als landvoogdes stond Margaretha van Parma tussen twee vuren. Aan de ene kant stonden de protestantse Nederlanders, die ontevreden waren over de katholieke heerschappij van Filips II. Aan de andere kant stond het Spaanse koningshuis, waaraan Margaretha loyaal moest blijven om haar positie niet in gevaar te brengen.
In 1566 overhandigden tweehonderd edelen Margaretha het Smeekschrift der Edelen, een verzoekschrift waarin haar werd opgedragen de vervolging van protestanten te staken. Margaretha zei geen beloften te kunnen doen, maar gaf aan het verzoek bij Filips neer te leggen en in de tussentijd te pleiten voor meer terughoudendheid.
Leestip: Hoe de watergeuzen de Spanjaarden in 1574 verjoegen uit Leiden
Hoewel Margaretha niet bij machte was de vervolgingen te stoppen, interpreteerden de protestanten haar uitgestoken hand als een teken van vrijheid. De uitgeoefende druk leek effect te sorteren, maar de situatie zou vervolgens snel escaleren: nog in hetzelfde jaar bereikte de spanning een hoogtepunt met de Beeldenstorm. Protestanten door het hele land vernielden massaal katholieke kunst en kerken.
Margaretha stond voor de enorme uitdaging om de gemoederen na de Beeldenstorm weer tot bedaren te brengen, maar de macht om wat teweeg te brengen lag bij Filips II. Margaretha was volledig afhankelijk van haar halfbroer.
Margaretha’s vertrek en nalatenschap
In Spanje had Filips II besloten de opstand met harde hand neer te slaan. Hij stuurde de hertog van Alva, bijgenaamd de ‘ijzeren hertog’, om een strafexpeditie te leiden. Margaretha zou hebben aangedrongen op een gematigdere aanpak. Haar waarschuwingen dat een gewelddadige reactie de situatie zou verergeren, werden door Filips II genegeerd.
Leestip: Zo wist Hugo de Groot in een boekenkist te ontsnappen uit Slot Loevestein
Margaretha voelde zich machteloos. In plaats van zich verder op de achtergrond te houden, besloot ze haar eer hoog te houden: ze vroeg Filips II om ontslag. Na haar aftreden zou ze een relatief rustig leven leiden. Met haar man Ottavio Farnese aan haar zijde werd ze hertogin van Parma, en na haar dood werden ze samen met hem begraven in Piacenza, in het huidige Italië.
Tot op de dag van vandaag zijn de meningen over Margaretha’s bewind verdeeld. Sommige historici verwijten haar besluiteloosheid als landvoogdes. Anderen prijzen haar volharding in een lastige politieke situatie en haar oproep tot terughoudendheid richting Filips II, ondanks haar beperkte invloed.
Steun de missie van National Geographic en krijg onbeperkt toegang tot National Geographic Premium. Word nu lid!
