De Nederlandse Koninklijke Marine escorteerde zondag 16 februari zes Russische schepen op de Noordzee. Ze waren op weg terug vanuit de Middellandse Zee en werden door de Nederlandse exclusieve economische zone (EEZ) begeleid, waarna de escorte werd overgedragen aan andere NAVO-landen.

De situatie is niet uniek, maar wel bijzonder. Het was voor het eerst dat de marine zes verdachte schepen tegelijkertijd aantrof: drie marineschepen en drie civiele schepen. Tot dan toe lag het hoogste aantal op vier. De Noordzee is de afgelopen jaren steeds vaker het decor gebleken van een strategisch en politiek schaakspel. Hoe zit dat?

Van wie is de Noordzee?

Noorwegen, Groot-Brittannië, Frankrijk, België, Nederland, Duitsland en Denemarken grenzen allemaal aan de Noordzee. Al deze landen claimen een zone van twaalf zeemijlen uit de kust als territoriale wateren. Daarbinnen gelden bijvoorbeeld exclusieve visrechten.

Leestip: Hoe is het conflict tussen Rusland en Oekraïne ontstaan?

Voorbij de twaalfmijlsgrens is de Noordzee verder opgedeeld in de aansluitende zone (tot 24 zeemijl) en de EEZ’s (tot tweehonderd zeemijl), volgens het Zeerechtverdrag van de Verenigde Naties. Ook het continentaal plat – oftewel de zeebodem – is verdeeld ten behoeve van olie- en gaswinning.

Mogen Russische schepen op de Noordzee varen?

Het korte antwoord: ja. Russische eenheden varen vaker door de EEZ’s in de Noordzee. Hier geldt namelijk een internationaal afgesproken recht van doorvaart. Toch worden dit soort vlootverbanden uit voorzorg begeleid, ook om te kunnen ingrijpen bij verdachte handelingen.

Waarom is de Noordzee zo belangrijk?

De Noordzee is een belangrijke schakel in het scheepsverkeer tussen Europa en de rest van de wereld. Het zuiden van de Noordzee is zelfs de drukst bevaren scheepvaartregio ter wereld. Daarnaast staan er veel windmolenparken en booreilanden op zee.

Leestip: Duizenden booreilanden zijn op hun retour. Wat doen we ermee?

Maar het grootste belang zit verscholen onder het wateroppervlak. Onder de Noordzee bevinden zich grote aardolie- en aardgasreserves; op de zeebodem ligt allerlei vitale infrastructuur. Denk bijvoorbeeld aan internetbekabeling en gaspijpleidingen.

De laatste jaren zijn al diverse keren leidingen en kabels beschadigd, vooral in de Oostzee. Dat gebeurt bijvoorbeeld door ankers die – al dan niet per ongeluk – over de zeebodem slepen.

Neemt de spanning op de Noordzee toe?

Het is dus niet uniek dat Russische schepen de Noordzee passeren, maar het lijkt wel steeds vaker voor te komen. In 2023 escorteerde de Nederlandse marine elf Russische schepen, in 2024 waren dat er twintig. Dit jaar staat de teller na amper twee maanden al op tien.

Leestip: Wat maakt de Noordzee zo onstuimig?

De val van de Syrische dictator Bashar al-Assad in december 2024, die jarenlang op steun van Rusland kon rekenen, biedt een mogelijke verklaring voor de toenemende activiteit in de laatste maanden. Door de oorlog in Oekraïne mag Russisch scheepvaartverkeer dat terugkeert uit Syrië niet over de Bosporus varen. De snelste route naar huis verloopt daardoor via de Noordzee.

Steun de missie van National Geographic en krijg onbeperkt toegang tot National Geographic Premium. Word nu lid!