Twee dagen na de capitulatie van Duitsland maakt Amsterdam zich klaar voor een groot feest. Tienduizenden mensen verzamelen zich op de Dam om de bevrijding te vieren en Canadese troepen te onthalen, want de hoofdstad zelf is op dat moment nog niet officieel bevrijd. De geallieerden bereiken Amsterdam uiteindelijk pas op 8 mei 1945.
Een Britse verkenningseenheid rijdt naar de Dam en een euforische menigte juicht en zingt de soldaten toe. Het leidt tot een korte confrontatie met de Duitsers, die nog steeds in de hoofdstad aanwezig zijn en met hun trucks poolshoogte komen nemen. Ondanks de feestvreugde heerst er een gespannen sfeer en de Britten rijden snel weer verder.
Als de vlam in de pan slaat
De Binnenlandse Strijdkrachten, een bundeling verzetsgroepen, staan op dat moment op scherp. Ze beginnen met het ontwapenen van de Duitsers en het veiligstellen van onder andere het Paleis op de Dam. De bezetters worden onder luid gejoel weggevoerd.
Leestip: Zo verliep de bevrijding van Nederland in de Tweede Wereldoorlog
Op dat moment gaat het mis. Bij verschillende opstootjes wordt geschoten en de Duitse Kriegsmarine opent vanuit de Groote Club – een herensociëteit op de hoek van de Kalverstraat en de Dam – het vuur op de feestende menigte.
Er wordt geschoten met automatische wapens en feestvierders vluchten weg. Via de Nieuwendijk, het Rokin en de Damrak proberen ze te ontkomen. Uit archieffoto’s blijkt dat sommige mensen zich probeerden te verschuilen achter lantaarnpalen, karren en zelfs een draaiorgel. Er vallen 32 dodelijke slachtoffers en meer dan tweehonderd gewonden. Aan Duitse kant sneuvelen minimaal twee soldaten.
‘Betreurenswaardige gebeurtenis’
Krantenberichten spraken destijds van negentien tot veertig slachtoffers en het drama werd afgedaan als een ‘betreurenswaardige gebeurtenis’. Het Parool meldde de dag erna slechts kort dat het uit de hand was gelopen op de Dam. En doordat er na de oorlog andere prioriteiten waren, werd er nooit onderzoek gedaan naar de toedracht en de schuldvraag van de schietpartij.
Leestip: De Hongerwinter in de Tweede Wereldoorlog: mijn oma liep ‘hongertochten’
Zo is het tot de dag van vandaag onduidelijk waarom men begon met schieten. Een van de theorieën is dat de Duitse militairen zich bedreigd voelden door de Binnenlandse Strijdkrachten. Andere verhalen noemen dat het kaalscheren van ‘moffenhoeren’ - vrouwen die tijdens de bezetting een relatie hadden met een Duitser - aanleiding is geweest om het vuur te openen. Foto’s van de schietpartij kunnen dat laatste echter niet bevestigen.
Er zijn geen officiële politierapporten opgesteld na de schietpartij. Het duurde uiteindelijk zelfs tot 2017 voordat alle slachtoffers een gezicht kregen. Met behulp van het publiek identificeerde Stichting Memorial voor Damslachtoffers 7 mei 1945 32 slachtoffers, van wie acht jonger waren dan twintig jaar. Het jongste slachtoffer was acht jaar oud, het oudste 74. Onder de doden bevonden zich twee leden van de Binnenlandse Strijdkrachten en één ander verzetslid.
Daarmee is het boek overigens nog steeds niet helemaal gesloten. Mogelijk zijn er meer doden gevallen. De stichting onderzoekt nog enkele namen waarvan (nog) niet met zekerheid is vastgesteld of het om Damslachtoffers gaat.
Een plek in het collectieve geheugen
De tragedie op de Dam heeft nooit een plekje gekregen in het collectieve geheugen. Na de oorlog werd de nadruk vooral gelegd op de positieve verhalen: die van bevrijding, verzet en heldendaden.
Leestip: Deze 5 vrouwelijke spionnen waren van onschatbare waarde in de Tweede Wereldoorlog
Pas de laatste jaren is er hernieuwde aandacht voor de vergeten tragedie. Op de gevel van de Groote Club prijkt sinds enkele jaren een gedenkplakaat en op 7 mei 2016 werd een monument onthuld op de Dam, bestaande uit de namen van de 32 slachtoffers.
Draaiorgel Het Snotneusje, dat op de dag van de schietpartij op de Dam stond en waarachter mensen dekking zochten, werd opgenomen in de collectie van het Amsterdam Museum. Het is een tastbare herinnering aan het feit dat vrede een rekbaar begrip is.
Krijg onbeperkt toegang tot National Geographic Premium én steun de missie van National Geographic. Word nu lid!
