Dzjengis Khan vermoordde zijn eigen broer, verwekte zo veel kinderen dat mogelijk een op de tweehonderd mensen van hem afstamt, en stichtte het grootste aaneengesloten imperium uit de wereldgeschiedenis. Verhalen over de Mongoolse leider zijn stuk voor stuk gevuld met dramatische details en superlatieven, maar wat weten we nou echt over zijn leven?

Mongoolse tekst

‘Het is enorm moeilijk om met enige zekerheid iets te zeggen over het leven van iemand uit de dertiende eeuw,’ vertelt Gabrielle van den Berg, hoogleraar culturele geschiedenis van Iran en Centraal-Azië aan de Universiteit Leiden.

Veel van wat we weten over Dzjengis Khan is afkomstig uit De geheime geschiedenis van de Mongolen. Deze literaire Mongoolse tekst werd in de dertiende eeuw, na de dood van de opperste leider, geschreven in het Oeigoerse schriftsysteem. Hoewel het origineel verloren is gegaan, is een versie getranscribeerd in Chinese karakters bewaard gebleven.

‘Dit is een tekst waar veel latere historische bronnen uit geput hebben,’ zegt Van den Berg. Het is de betrouwbaarste bron die historici tot hun beschikking hebben. En tegelijkertijd is het een soort mythisch verhaal. ‘De gebeurtenissen zijn veelal geromantiseerd en aangedikt,’ legt ze uit. ‘Daar kun je vraagtekens bij zetten.’

De geheime geschiedenis van de Mongolen beschrijft het leven en de veroveringen van Dzjengis Khan. Het begint met zijn stamboom, gevolgd door een gedetailleerde beschrijving van zijn jeugd.

Jeugd van Dzjengis Khan

De opperste leider werd tussen 1155 en 1167 geboren als Temüjin, de tweede zoon van de stamleider Yesükhei. Zijn kindertijd werd getekend door moeilijkheden. Al op zijn negende werd Temüjin uitgehuwelijkt door zijn vader, die kort daarop stierf na te zijn vergiftigd door een naburige stam.

Na de dood van hun vader werd Temüjins halfbroer Begter de leider van de stam. Om zijn macht te verzegelen, wilde Begter trouwen met Hoelun, de moeder van Temüjin. Dit werd Temüjin te veel, en samen met zijn broer Khasar doodde hij Begter.

Dit alles leidde ertoe dat Temüjin vogelvrij werd verklaard en door zijn stam verstoten werd. Jarenlang trokken hij en zijn familie rond als arme nomaden. Hoelun leerde Temüjin te overleven in het barre Mongoolse klimaat; ze leefden voornamelijk op een dieet van knaagdieren.

Rond zijn zestiende trouwde Temüjin met Börte. De bruidsschat was een waardevolle mantel van zwart sabelbont. Later zou Börte na een inval van een vijandige stam ontvoerd worden en schonk Temüjin de mantel aan een lokale machthebber in ruil voor diens hulp om haar terug te krijgen.

Leider van het Mongoolse Rijk

Hoewel de details van zijn levensverhaal moeilijk te verifiëren zijn, is één ding zeker: Dzjengis Khan wist in zijn leven een gigantisch rijk op poten te zetten. Het in 1206 door hem gestichte Mongoolse Rijk omvatte op het hoogtepunt een gebied van Zuidoost-Azië tot Oost-Europa.

Leestip: Waarom stopten de Mongolen hun uitbreiding in Europa?

Hoe kreeg de Mongoolse leider dit voor elkaar? Volgens historische bronnen kwam Dzjengis Khan bekend te staan om zijn toewijding en charisma. Zijn kracht lag in het om zich heen verzamelen van loyale en kundige mensen, en het sluiten van vriendschappen met voorheen vijandelijke vechters.

In De geheime geschiedenis van de Mongolen wordt de opperste leider omschreven als iemand die verworven rijkdommen eerlijk onder zijn mensen verdeelde en die geloofde in een meritocratie, waarin leiders werden gekozen op basis van hun prestaties in plaats van hun afkomst.

Of het Mongoolse Rijk van Dzjengis Khan werkelijk zo egalitair was, valt te bevragen, stelt Van den Berg. Afkomst speelde wel degelijk een rol in het leiderschap van het Mongoolse Rijk. Na zijn dood in 1227, waarvan de precieze oorzaak nog altijd onbekend is, werd Dzjengis Khan opgevolgd door zijn zoon Ögedei.

Ook latere leiders van het Mongoolse Rijk waren directe nakomelingen van Dzjengis Khan, onder wie zijn kleinzoon Koeblai Khan.

Was Dzjengis Khan een ‘barbaar’?

Als Dzjengis Khan en zijn Mongoolse Rijk in historische teksten beschreven worden, wisselen twee dominante narratieven elkaar af. Enerzijds is er het beeld van een geboren leider en een begaafd militair strateeg die erin slaagde voormalige vijanden onder een vlag te verenigen – onder meer door culturele uitwisseling te stimuleren.

Daarnaast is er het beeld van een meedogenloze, wrede veroveraar die erop toezag dat complete volken werden uitgemoord en talloze vrouwen werden verkracht. De term ‘barbaars’ wordt geregeld gebruikt om de opkomst van het Mongoolse Rijk te omschrijven. Hoewel de Mongolen zonder meer wreedheden begingen bij de uitbreiding van hun imperium, denkt Van den Berg dat het stempel ook voortkomt uit vooroordelen.

‘Elk veroveringsleger begaat wreedheden,’ legt ze uit. ‘Het etiket van ‘barbaren’ dat op de Mongolen is geplakt, heeft grotendeels te maken met hun nomadische levenswijze. Het berust op een soort xenofobie.’

Dit hardnekkige beeld van het ‘barbaarse’ Mongoolse Rijk staat bijvoorbeeld in groot contrast met de manier waarop het Romeinse Rijk in westerse geschiedenisboeken wordt herinnerd: als een grootmacht die beschaving bracht naar de veroverde gebieden en culturele uitwisseling stimuleerde.

‘Op een globale schaal is het Mongoolse Rijk, meer nog dan het Romeinse Rijk, beeldbepalend geweest,’ benadrukt Van den Berg. ‘Dat Beijing nu de hoofdstad van China is en dat Moskou de hoofdstad van Rusland is, komt grotendeels door de Mongolen. Die erfenis is lange tijd niet op waarde geschat.’

Meer ontdekken? Krijg onbeperkt toegang tot National Geographic Premium en steun onze missie. Word vandaag nog lid!