‘Het is de ware plicht van ieder mens om het geluk van alle levende wezens om hem heen zoveel mogelijk te bevorderen,’ schreef William Wilberforce in zijn boek A Practical View of Christianity. Voor hem betekende dat voornamelijk één ding: de afschaffing van de slavernij. Een project waar hij zijn hele politieke leven mee bezig is geweest.
Contact met John Newton
William Wilberforce (1759-1833) wordt geboren in de havenstad Hull, in een familie van kooplieden. Als zijn vader overlijdt en zijn moeder hem niet langer kan onderhouden, stuurt ze hem naar zijn welvarende oom en tante. Hier komt de negenjarige Wilberforce voor het eerst in aanraking met de evangelist John Newton.
Leestip: Hoe slavernij Nederland rijk maakt - en uiteindelijk werd afgeschaft
Newton was jarenlang kapitein van een slavenschip en had daar – net als zijn tijdgenoten – maar weinig problemen mee. Toen hij er vanwege gezondheidsproblemen mee stopte en dominee werd, veranderde er iets. Hij kreeg intense spijt en werd een belangrijke stem van de abolitionistische beweging in Engeland.
Hij is ook de auteur van de welbekende hymne Amazing Grace, die hij schreef naar aanleiding van zijn slavernijverleden:
Amazing grace, how sweet the sound
That saved a wretch like me.
I once was lost, but now am found,
Was blind, but now I see.
William Wilberforce in de politiek
Hoewel de jonge Wilberforce zeer geïnspireerd is door Newton en het evangelie, feest hij er in zijn studententijd aan Cambridge University lustig op los. Hij raakt in deze periode bevriend met William Pitt de Jongere, die in 1783 ’s werelds jongste premier wordt op slechts 24-jarige leeftijd.
Ook Wilberforce start zijn politieke carrière, en wordt op zijn 21ste lid van het parlement als onafhankelijke zonder partij. Vanwege een significante erfenis van zijn oom en tante heeft hij geen betaalde politieke post nodig.
Als Wilberforce zich in 1785 op vrij radicale wijze tot het christendom bekeert, twijfelt hij wat hij moet doen. Zijn leven in religieuze afzondering doorbrengen of zijn politieke carrière vervolgen. Hij zoekt contact met dominee Newton die hem als kind zo inspireerde, en vraagt hem om advies. Zijn antwoord: gebruik je politieke invloed om het goede te doen.
De eerste antislavernij stappen
Hij begint nauw samen te werken met de zeer invloedrijke abolitionist Thomas Clarkson, die hem in 1789 een houten model van een slavenschip overhandigt. Wilberforce gebruikt het datzelfde jaar tijdens zijn allereerste anti-slavernij toespraak in het Lagerhuis.
Op de bijbehorende poster van het scheepsmodel is te zien hoe 451 slaafgemaakten op elkaar gepropt over de Atlantische Oceaan verscheept worden. Uit scheepsrapporten blijkt dat er in 1783 zelfs meer dan zeshonderd Afrikanen in dit schip naar Amerika zijn getransporteerd.
Leestip: Tijdlijn: de geschiedenis van de Nederlandse slavernij
Vanaf 1789 doet Wilberforce vrijwel jaarlijks een nieuw wetsvoorstel dat de transatlantische slavenhandel aan banden moet leggen. Veel succes heeft hij niet; afschaffing van de slavenhandel zou een enorme economische klap zijn voor het Britse Rijk. Het parlement stemt keer op keer tegen.
Het eerste succes
In 1807 beleven de abolitionisten hun eerste succes: de Abolition of the Slave Trade Act wordt aangenomen. Binnen het Britse Rijk mogen geen nieuwe slaafgemaakten gekocht of verkocht worden, maar mensen die dit lot al hebben ondergaan, worden niet vrijgesproken. Ook blijft er een illegale handel bestaan.
Daarnaast zit er een wrange clausule in de wet: slaafgemaakten op illegale slavenschepen die worden onderschept door de Britse marine, moeten naar Sierra Leone worden gebracht, dat op dat moment een kolonie van de Britten is.
Een groot deel van de voormalige slaafgemaakten dat op Sierra Leone aankomt, wordt door de gouverneur van het land verkocht aan landeigenaren. Daar worden zij voor een maximale termijn van veertien jaar gedwongen tewerkgesteld. Feitelijk bleef slavernij dus bestaan – zij het in tijdelijke vorm.
Leestip: 1842: het jaar waarin de Eerste Brits-Afghaanse Oorlog uitmondde in een Britse nederlaag
Volgens autobiograaf Stephen Tomkins zag Wilberforce de clausule als een noodzakelijk kwaad. Zonder deze beperking was de wet waarschijnlijk niet door het Hogerhuis gekomen. Eenmaal aangenomen, zag hij zich verplicht om het systeem te steunen.
Definitieve afschaffing
Een kleine overwinning dus, maar Wilberforce is nog niet klaar. Hij blijft moties en wetten indienen om de slavernij in het gehele rijk af te schaffen, ook in de koloniën, maar vangt iedere keer bot. Als zijn gezondheid in 1825 sterk achteruit gaat, ziet hij zich genoodzaakt om zijn zetel in het parlement op te geven. Wel blijft hij vanaf de zijlijn betrokken bij de antislavernijbeweging, bijvoorbeeld door het geven van openbare toespraken.
Het parlement loopt inmiddels warm voor een definitief einde aan de slavernij en het bevrijden van alle slaafgemaakten in het Britse Rijk. Wilberforce ligt al op zijn sterfbed als bekend wordt dat de Slavery Abolition Act gegarandeerd zal passeren. Hij sterft een paar dagen na het ontvangen van het nieuws, op 29 juli 1833. Zijn laatste rustplaats is in de kerk Westminster Abbey te Londen, naast dat van zijn vriend William Pitt.
Meer ontdekken? Krijg onbeperkt toegang tot National Geographic Premium en steun onze missie. Word vandaag nog lid!
