Dankzij muurschilderingen en opgegraven instrumenten hebben we een verrassend goed beeld van de muziek die de oude Egyptenaren maakten – en van wat die voor hen betekende. Egyptoloog Toon Sykora van het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden legt uit hoe we zoveel hebben kunnen leren over muziek van 3000 jaar geleden.
Alle lagen in het oude Egypte maakten muziek
‘Net als in alle menselijke culturen was muziek in het oude Egypte een belangrijk onderdeel van het dagelijks leven,’ vertelt egyptoloog Sykora. ‘Het was echt overal, maar dat betekent helaas niet dat we overal bronnen van hebben.’
Veel van wat we weten over muziek uit de oudheid komt van muurschilderingen, reliëfs en voorwerpen uit de grafkelders van de meest welvarende Egyptenaren. ‘In de grote, koele grotgraven kunnen voorwerpen veilig duizenden jaren bewaard blijven,’ legt Sykora uit. ‘Maar van de giften in de graven van lagere klassen blijft simpelweg veel minder over.’
Leestip: Welke huisdieren hadden de oude Egyptenaren?
Toch is Sykora ervan overtuigd dat muziek in elke klasse, van laag tot hoog, een rol speelde. Op de grafwanden van de rijkere klassen worden namelijk ook andere bevolkingsgroepen afgebeeld. En die tonen een enorm diverse verspreiding van muziek.
‘Mensen in het veld spelen fluit terwijl ze graan oogsten, herders zingen een herderslied terwijl ze aan het werk zijn, en bij het verslepen van blokken hoor je iemand klappen en zingen. Muziek was altijd en overal aanwezig.’
Welke instrumenten werden er gebruikt?
Net als wij konden de oude Egyptenaren kiezen uit een grote hoeveelheid instrumenten om muziek mee te maken. ‘Die leken aan de ene kant ontzettend veel op onze instrumenten van vandaag, maar waren aan de andere kant ook compleet anders,’ vertelt Sykora.
Dat komt doordat vergelijkbare instrumenten vaak anders werden gestemd of bespeeld, wat zorgde voor een totaal andere klank. ‘Er bestond bijvoorbeeld al een grote groep snaarinstrumenten, waaronder tientallen soorten harpen en ook een voorloper van de gitaar.’ Hoewel ze op onze instrumenten leken, hadden ze een beperkt bereik en een doffer, houterig geluid.
Leestip: Hoe werden de piramiden van Giza gebouwd?
Ook blaasinstrumenten kwamen veel voor. Denk bijvoorbeeld aan de ney: een fluit die tot op de dag van vandaag nog in Egypte wordt bespeeld. ‘Hij lijkt een beetje op een dwarsfluit, maar wordt schuin naar beneden gehouden en klinkt heel ademend en zangerig.’
Slagwerk was bovendien enorm populair. ‘Percussie kwam voor in allerlei vormen: trommels, tamboerijnen, houten klappers en sistra, speciale rammelaars die alleen in tempels werden gebruikt.’
En wat volgens Sykora misschien wel het belangrijkste instrument was? ‘De stem – mensen zongen toen al heel veel. En dat waren niet alleen klanken, maar ook teksten.’
Liedteksten van de Egyptenaren
Opmerkelijk veel liedteksten uit het oude Egypte zijn bewaard gebleven. ‘Van ongeveer 2500 v.C. tot ver in de Romeinse tijd, zo’n beetje tot 500 n.C., zijn er honderden Egyptische liederen overgeleverd – vaak met de complete tekst bewaard,’ vertelt Sykora.
Sommige teksten waren religieus, zoals de vele hymnes voor de zonnegod Ra. ‘Maar er zijn ook liederen over de liefde, het vieren van feesten, en een groot aantal funeraire liederen, die tijdens begrafenisceremonies werden gezongen.’
Leestip: Bewijs gevonden voor oude rivier langs Egyptische piramiden
Dit soort begrafenisliederen gingen vaak gepaard met uitbundige feesten, waar archeologen dankzij muurschilderingen een levendig beeld van hebben gekregen. ‘Mensen zaten dan met z’n allen rond een grote tafel, vol eten en drank. En daarbij waren ook muzikanten aanwezig.’ Dergelijke taferelen waren echt typisch voor begrafenissen.
Dat klinkt misschien vreemd – feestvieren bij een begrafenis – maar de oude Egyptenaren keken anders tegen de dood aan dan wij tegenwoordig doen. ‘Zij geloofden dat het leven na de dood gewoon doorging. Er was dus minder reden tot verdriet. Muziek en dans maakten van een begrafenis juist een feestelijk moment.’
Nog veel te leren
De feesten die op grafwanden staan afgebeeld, en de muziekinstrumenten die in graven zijn teruggevonden, laten zien dat muziek in het oude Egypte een belangrijke rol speelde in het dagelijks leven. Toch is Sykora verbaasd over hoeveel we eigenlijk nog níét weten.
‘Ondanks al die vondsten is er verrassend weinig onderzoek naar gedaan,’ zegt hij. Archeologen hebben dit onderwerp lang links laten liggen, waardoor muziek een beetje een blinde vlek blijft in onze kennis over het oude Egypte.
En dat is zonde, vindt Sykora. ‘Want muziek is iets dat we vandaag de dag nog steeds samen beleven en delen – op een manier die niet eens zo ver afstaat van toen. Juist daarom brengt het ons dichter bij de mensen achter de voorwerpen. Het zegt iets over jou, en over de tijd waarin je leeft. Dichterbij dan dat kom je haast niet.’
Meer ontdekken? Krijg onbeperkt toegang tot National Geographic Premium en steun onze missie. Word vandaag nog lid!
