‘Zal ik het niet zat raken om steeds over hetzelfde te schrijven: teleurstelling, verdriet en passiviteit? Maar wanneer ik in de werkelijkheid verdrietig en nutteloos ben, leef ik mijn volste leven in mijn dagboek.’ Het zijn de woorden van de achttienjarige boerenzoon Ivan Khripunov (zijn zelfportret zie je bovenaan). Hij pende ze neer in augustus 1941. Een uitgebreide analyse van zijn dagboek is nu gepubliceerd in het vakblad Slavic Review.
Dagboek van een schrijver
‘In het Rusland van de jaren dertig was schrijven een belangrijke strategie voor tienerjongens om hun volwassenwording te verwerken en hun plek in de samenleving te vinden,’ vertelt onderzoeker Ekaterina Zadirko in een persbericht. In totaal analyseerde ze 25 dagboeken, geschreven tussen 1930 en 1941.
Leestip: Hoe diep kun je in de aarde boren? De Sovjet-Unie testte het
In haar onderzoek schetst ze het leven voor opgroeiende jongeren in het communistische regime. Zij werden geprezen als de bouwers van de toekomst, maar kregen tegelijkertijd maar weinig duiding over hoe die er dan uit moest komen te zien. Dit vergrootte hun angst en twijfel; zaken waar je als tiener vaak toch al last van hebt.
Heroïsche piloten en poolonderzoekers dienden als Sovjetrolmodellen, voor de meeste jongeren een onbereikbaar ideaal. Het beroep van schrijver daarentegen was haalbaarder. Op school lag er een grote nadruk op het bestuderen van literatuur en lezen werd geprezen als de ideale vrijetijdsbesteding.
Aan het eind van de jaren dertig hielden velen dan ook een dagboek bij, zoals Ivan Khripunov. Ze oefenden met poëzie en proza, en zagen hun verhalen over hun dagelijkse beslommeringen als ‘het dagboek van een schrijver’ of hun autobiografie.
Gedoemd te mislukken
‘Er werd zoveel van ze verwacht, en ze waren erg in de war over wat ze moesten doen,’ vertelt Zadirko over de tienerjongens in de Sovjet-Unie. ‘Er was ze verteld dat ze alles konden worden en in een socialistisch Utopia konden wonen, maar ze stonden onder enorme druk om te voldoen aan het heroïsch ideaalbeeld van de Sovjetcultuur.’
Uit de dagboekfragmenten blijkt dat veel jongens bang waren dat ze de boot al gemist hadden als ze op hun zestiende nog niet iets groots hadden bereikt. Ze voelden hoe belangrijk het was om een exceptioneel talent te hebben. Zadirko noemt deze twijfels ‘gebruikelijke tienerangst’, maar plaatst deze in de context van een omgeving waarin de verwachtingen extreem hoog gespannen zijn.
Leestip:
Sommige schrijvers van de dagboeken braken later daadwerkelijk door als schrijver, zoals David Samoilov. In september 1936 schreef hij op 16-jarige leeftijd:
‘Ik ben volledig ongetalenteerd, en schrijven zal altijd een kwelling voor me zijn. Om literatuur te doceren op een middelbare school, een simpele criticus te zijn, een schrijver bij een provinciale krant? Het is een smerig vooruitzicht. Maar laat het zo zijn! Stel dat ik mijn zelfvertrouwen, aspiraties, etc. opoffer voor dat waar ik van hou, maar zal ik de samenleving waarin ik leef van nut zijn?’
Schrijven over meisjes
In dagboeken van tienerjongens vind je uiteraard ook verhandelingen over meisjes. De Sovjet-Unie was erg puriteins, en seks was absoluut een taboe. Dit sentiment vind je ook terug in de dagboeken, zoals dat van Ivan. Hij is vaak kritisch op het flirterige gedrag van andere jongens en meisjes.
Over een meisje waar hij verliefd op is schrijft hij: ‘In mijn gedachten wil ik alleen naar haar kijken, en niet mijn tedere wezen bezoedelen met dromen over geslachtsgemeenschap.’
Anderen laten er juist geen gras over groeien, zoals Vasilii Trushkin, die in 1939 op achttienjarige leeftijd het volgende schreef: ‘Ik trok haar naar me toe en kuste haar op de wang. Nadat ik van de eerste schaamte was bekomen, beet ik gulzig op haar lippen.’
Volgens Zadirko vragen de jongens in hun dagboeken zich vaak af of het meisje dat ze leuk vinden wel een goede comrade is, zich bezighoudt met politiek en goede cijfers haalt. Maar ze beschrijven hun liefdesobjecten ook op een manier die past bij de Romantiek, bijvoorbeeld door over zachte lippen en rozige wangen te schrijven.
Zadirko: ‘De ideeën over seksueel gedrag schieten alle kanten op. De dagboeken laten een hoop tienerangst zien.’
De oorlog
In 1941 raakt de Sovjet-Unie betrokken bij de Tweede Wereldoorlog, en worden de schrijvende tieners naar het front geroepen. Ivan schrijft over zijn rekrutering: ‘Een nieuw leven begint. Dit is waarom ik mijn autobiografie geschreven heb. (…) De oorlog maakt van iedereen een volwassene. Ik dacht dat ik een jongen was, maar nu ben ik opgeroepen als een volwassene.’
Wat Zadirko met haar dagboekonderzoek vooral wil laten zien, is dat het Sovjettijdperk niet iets exotisch was. ‘De Sovjetideologie vormde mensen, maar ze waren niet volledig gehersenspoeld. Ze waren niet óf ware gelovigen óf dissidenten,’ legt ze uit.
‘Propaganda werd niet simpelweg geaccepteerd of juist verworpen. De dagboeken laten zien dat Sovjetmensen, inclusief tieners, meerdere dingen tegelijkertijd waren. Ze probeerden hun identiteit op te bouwen en de wereld te begrijpen die ze hadden gekregen.’
Ivan kreeg overigens niet de kans om zijn leven vorm te geven. Een jaar na de laatste notering in zijn dagboek raakt hij vermist, en tot op de dag van vandaag is het niet duidelijk wanneer hij om het leven kwam.
Meer ontdekken? Krijg onbeperkt toegang tot National Geographic Premium en steun onze missie. Word vandaag nog lid!
