Eeuwenlang gold de pest als de meest gevreesde ziekte ter wereld. De Zwarte Dood kostte miljoenen mensen het leven en bleef Europa tot ver in de zeventiende eeuw teisteren. In die tijd verscheen ook een sinistere figuur die tot vandaag tot de verbeelding spreekt: de pestmeester met zijn vogelmasker, de vroegste voorloper van het mondkapje. Wie was hij, en bood zijn angstaanjagende kostuum enige bescherming tegen besmetting?
Het ontstaan van het pestmasker
Met een lang gewaad, leren handschoenen en het beruchte masker met vogelachtige snavel straalden deze artsen uit dat er niet lichtzinnig moest worden gedacht over de ziekte die Europa lange tijd over de knie legde. De Zwarte Dood kwam in de veertiende eeuw over vanuit Azië, vermoedelijk als gevolg van vulkanische activiteit.
Later, tijdens de grote pestgolven van de zeventiende eeuw, werden pestmeesters aangesteld om zieken te verzorgen. Hun medische kennis was beperkt, maar hun takenpakket was breed: van het voorschrijven van kruidenmengsels en zalven tot het opstellen van testamenten en het uitvoeren van autopsies. Altijd waren ze gehuld in hetzelfde herkenbare uniform.
Leestip: Waarom aderlaten eeuwenlang dé behandelmethode was voor talloze kwalen
Het kostuum wordt vaak toegeschreven aan Charles de Lorme. Hij werkte als arts aan meerdere Europese vorstenhoven, waaronder dat van de Franse koning Lodewijk XIV. De Lorme stelde een kledingvoorschrift op dat bescherming moest bieden tegen besmetting: een mantel ingesmeerd met geurige was, een kniebroek (culotte) die aansloot op hoge laarzen, een overhemd dat zorgvuldig was ingestopt, en een hoed en handschoenen van geitenleer.
Masker in de vorm van een snavel
Het meest in het oog sprong het masker: een bril met ronde glazen en een snuit van ongeveer vijftien centimeter lang in de vorm van een snavel. Volgens De Lorme moest de snavel worden gevuld met aromatische kruiden en specerijen, zodat de pestmeester bij elke ademhaling gezuiverde lucht inademde.
Wil je niets missen van onze verhalen? Volg National Geographic op Google Discover en zie onze verhalen vaker terug in je Google-feed!
In de praktijk vulden artsen hun maskers met theriak, een complex mengsel dat uit tot wel vijftig bestanddelen kon bestaan – van mirre en kaneel tot hars en gedroogde bloemen. Men geloofde dat de geurige dampen de zogenoemde miasma’s, giftige dampen waarvan men dacht dat ze de pest verspreidden, onschadelijk maakten.
Van sinistere verschijning tot carnavalsicoon
De verschijning van de pestmeester maakte diepe indruk, vooral in het huidige Italië. Zijn gedaante vond zelfs een tweede leven in de commedia dell’arte, het Italiaanse beroepstheater, waar de figuur werd opgevoerd als sinistere maar herkenbare verschijning.
Nog altijd is de outfit van de pestmeester populair tijdens het Venetiaanse carnaval. Toeristen en inwoners paraderen tijdens de jaarlijkse vieringen, in 2026 van 7 tot en met 17 februari, door de smalle straatjes met het angstaanjagende snavelmasker.
Een misvatting over het pestmasker
De uitrusting van de pestmeesters was gebaseerd op een fundamenteel misverstand. Dat had te maken met de veroorzaker van de ziekte: een besmetting was niet het gevolg van giftige miasma’s, maar de bacterie Yersinia pestis. De pest sprong over van dier op mens, vaak via vlooien van ratten die zich in de drukke steden ophielden.
Leestip: De chirurgijn: gruwelijke geneesheer van middeleeuwse boeren, burgers en buitenlui
Het gevolg was dat het kostuum en de geurige kruiden nauwelijks bescherming boden. Ondanks de indrukwekkende verschijning van de pestmeesters konden zij de verspreiding van de ziekte niet stoppen, noch het lijden van patiënten wezenlijk verlichten.
Angst, symbool en nalatenschap
Toch werd het snavelmasker een befaamd symbool. Het belichaamde zowel de angst voor een onzichtbare vijand als de menselijke pogingen om die vijand te begrijpen en te beheersen. Pas met de opkomst van de moderne microbiologie, verbeterde hygiëne en de ontdekking van antibiotica in de twintigste eeuw kregen artsen echt de middelen in handen om aandoeningen als de pest effectief te bestrijden.
Meer ontdekken? Krijg onbeperkt toegang tot National Geographic Premium en steun onze missie. Word vandaag nog lid!
