In december stapelen cadeaus zich op onder kerstbomen overal ter wereld. Maar waar komt dat gebruik vandaan? Het antwoord op die vraag is een duizenden jaren lange reis langs zeer uiteenlopende maar even zo interessante tijdperken, culturen en geloven.

Eerste seizoensgebonden geschenktraditie

Lang voor de geboorte van Christus kenden de oude Egyptenaren al een seizoensgebonden geschenktraditie. Tijdens Wepet Renpet, het Egyptische nieuwjaarsfeest, wisselden families kleine voorwerpen uit die bescherming en voorspoed moesten brengen: sieraden, amuletten, geurige oliën en fijn geweven linnen. Seizoensgeschenken zijn dus een oeroud fenomeen, ook al had dit gebruik met kerst nog niets te maken.

Heidense voorloper van het kerstfeest

De bekendste heidense voorloper van het kerstfeest ligt in het Romeinse Rijk. Tijdens de saturnaliën – een uitbundig feest in december ter ere van de god Saturnus – draaide alles om gezamenlijk eten, vrolijkheid en het doorbreken van sociale regels. Dit feest werd vermoedelijk rond de derde eeuw v.C. al gevierd.

Ook hier hoorden cadeaus bij. Romeinen gaven elkaar onder andere kleine was- en kleifiguurtjes, kaarsen, vijgen, noten, dadels en muntgeld. Daarnaast bestond er een nieuwjaarsritueel: de strenae. Dit waren geluksgeschenken die op 1 januari werden gegeven, zoals lauriertakken, honing en munten.

Cadeaus kregen later een religieuze lading

Toen het christendom zich in de eerste eeuwen n.C. verspreidde, werd het Bijbelverhaal van de Drie Wijzen een krachtig symbool. De geschenken die zij aan het kind Jezus aanboden – goud, wierook en mirre – belichaamden eerbied en erkenning.

Dit gaf het concept van cadeaus in de winterperiode gaandeweg een religieuze lading. Vooral vanaf de Middeleeuwen werd dit verhaal ingezet om lokale geschenktradities van een christelijke betekenis te voorzien.

Wanneer ontstond het kerstcadeau?

Hoewel 25 december al in de vierde eeuw werd vastgesteld als vieringsdag van de geboorte van Jezus, hoorde het geven van cadeaus oorspronkelijk helemaal niet bij kerst. In de Middeleeuwen ontvingen mensen hun geschenken vooral op andere winterdagen, zoals Sinterklaas, Nieuwjaar of Driekoningen. Typische cadeaus waren brood, wijn, vlees, stoffen en kleding en geld.

Pas veel later verschoof de traditie. In de zestiende en zeventiende eeuw probeerden protestantse hervormers heiligen zoals Sint-Nicolaas uit tradities te weren, waardoor in sommige regio’s de geschenkmomenten opschoven naar kerstavond.

Wil je niets missen van onze verhalen? Volg National Geographic op Google Discover en zie onze verhalen vaker terug in je Google-feed!

De echte doorbraak kwam pas in de negentiende eeuw, toen kerst in Engeland uitgroeide tot een huiselijk familiefeest. De kerstboom deed zijn intrede, en onder die boom verschenen voor het eerst pakjes die op 25 december werden geopend.

Van Sinterklaas tot Santa Claus

In de Verenigde Staten ontwikkelde de Nederlandse Sinterklaas zich in dezelfde periode tot Santa Claus, die zijn cadeaus in de nacht van 24 op 25 december bracht. Die Anglo-Amerikaanse kerstcultuur verspreidde zich in de twintigste eeuw razendsnel over de wereld en maakte van 25 december definitief een internationale ‘cadeaudag’.

Leestip: Waarom kerst in orthodoxe landen pas in januari wordt gevierd

In de late negentiende en vroege twintigste eeuw werd het beeld van de vrolijke, rood geklede kerstman gestandaardiseerd, mede dankzij reclame. In die periode ontdekten ook warenhuizen de kracht van de decembermaand. Met uitbundige kerstetalages en grote speelgoedafdelingen benutten ze deze economische motor ten volste.

Geschenken evolueerden hierna gaandeweg van symbolisch naar materieel: speelgoed, boeken, kleding en parfum. In de 21ste eeuw kwamen er daarnaast steeds meer luxeproducten, zoals elektronica, onder de kerstboom te liggen. Hoewel sommige critici spreken van overcommercialisering, blijft de kern van de kerstgeschenktraditie al eeuwenlang overeind: geven als teken van liefde, aandacht en generositeit.

Meer ontdekken? Krijg onbeperkt toegang tot National Geographic Premium en steun onze missie. Word vandaag nog lid!