Ondanks het beëindigen van de Tweede Wereldoorlog bleven er na 1945 wereldwijd grote geopolitieke spanningen bestaan. De Koude Oorlog brak uit, een lange periode van gewapende vrede tussen de communistische en de kapitalistische wereld. Militair conflict lag constant op de loer. Als tegenhanger van het Oostblok werd daarom de Noord-Atlantische Verdragsorganisatie, oftewel de NAVO, opgericht in 1949.
In dat jaar werd in Washington de basis gelegd voor de internationale militaire samenwerking tussen westerse landen, waar op dat moment België, Canada, Denemarken, Frankrijk, IJsland, Italië, Luxemburg, Nederland, Noorwegen, Portugal, het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten aan deelnamen. Tegenwoordig telt de organisatie 32 lidstaten, met Finland (2023) en Zweden (2024) als laatste toevoegingen.
Belang neemt weer toe
Sinds het einde van de Koude Oorlog rond 1990, nam het militaire belang van de NAVO af. Veel lidstaten investeerden hierdoor steeds minder in defensie. In 2014 werd in Wales afgesproken dat dit bedrag tenminste twee procent van het bruto binnenlands product (bbp) moest zijn. Aanleiding was de Russische inname van de Krim dat jaar, en de terreurdreiging vanuit Islamitische Staat (IS).
Leestip: De piramide van Tirana: van brutalistische NAVO-basis tot stadssymbool
De afgelopen jaren nam het belang van de NAVO onder andere door de Russische inval van Oekraïne verder toe. De organisatie komt veelvuldig in het nieuws: vannacht nog haalde Polen Russische drones neer boven eigen grondgebied, waarna de NAVO-lidstaten direct op scherp stonden.
Daarnaast dreigde de Amerikaanse president Donald Trump meermaals Artikel 5 niet na te leven als de lidstaten hun defensie-uitgaven niet zouden verhogen. Afgelopen juni kwam er tijdens de NAVO-top in Den Haag een akkoord over een NAVO-norm van vijf procent.
Artikel 5: de kern van de NAVO
De bekendste en belangrijkste afspraak uit het Noord-Atlantische Verdrag is Artikel 5: een gewapende aanval op één lidstaat wordt gezien als een aanval op alle lidstaten. De andere leden zullen bijstand verlenen om de veiligheid van het Noord-Atlantische gebied te herstellen en te handhaven.
Leestip: De Noordzee als strategisch speelveld: mogen Russische schepen hier varen?
Als een lidstaat wordt aangevallen, beoordeelt dit land eerst zelf de situatie en de reactie. De NAVO-landen besluiten vervolgens samen in een spoedzitting hoe de bijstand zal worden verleend. Dat kan variëren van het sturen van troepen, wapens, inlichtingen of logistieke steun.
Is Artikel 5 ooit toegepast?
In de 76 jaar dat de NAVO bestaat, is er slechts één keer een beroep gedaan op Artikel 5. Dit werd gedaan door de Verenigde Staten na de terroristische aanslagen van 11 september 2001, die op 11 september precies 24 jaar geleden plaatsvonden.
De NAVO verklaarde Artikel 5 van toepassing, waardoor de aanslagen op Amerikaanse doelen zoals het World Trade Center en het Pentagon beschouwd werden als een aanval op het hele bondgenootschap.
War on Terror
Na de aanslagen kondigde de Amerikaanse president George W. Bush de zogenoemde War on Terror af: een wereldwijde strijd tegen terrorisme. Het was een campagne zonder vastomlijnd eindpunt of geografische begrenzing. De vijand was niet één staat of ideologie, maar een netwerk van terroristische organisaties en cellen, waarvan Al Qaida het bekendste voorbeeld was.
Leestip: Hoe is het conflict tussen Rusland en Oekraïne ontstaan?
De eerste militaire reactie richtte zich op Afghanistan. De taliban boden onderdak aan leden van Al Qaida en diens leider Osama bin Laden, het brein achter de aanslagen. Op 7 oktober 2001 begon de Verenigde Staten samen met bondgenoten met Operation Enduring Freedom, die al binnen weken leidde tot de val van het talibanregime.
In augustus 2003 nam de NAVO de leiding over de International Security Assistance Force. Doelen hiervan waren het trainen van het Afghaanse leger en het herstel van het overheidsgezag na de verdrijving van de Taliban.
Invasie van Irak
De aanvankelijke eenheid begon te wankelen toen Washington en Londen hun blik richtten op Irak. De Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk beschuldigden het regime van Saddam Hoessein van massavernietigingswapens en banden met terrorisme.
Veel Europese landen, waaronder Duitsland, Frankrijk, België en Griekenland, keerden zich tegen een inval. Desondanks begon op 20 maart 2003 de invasie van Irak, uitgevoerd door een Amerikaanse en Britse coalitie – zonder NAVO-mandaat.
NAVO-vredesmissies en crisisbeheersing
Naast conflicten waarbij lidstaten rechtstreeks waren betrokken, zette de NAVO zich de afgelopen decennia ook in voor vredeshandhaving en humanitaire hulp. In de jaren negentig speelde de organisatie een sleutelrol in de Balkan: van luchtcampagnes boven Bosnië tot de langdurige vredesmissie in Kosovo, waar de NAVO met de KFOR-operatie tot op de dag van vandaag militair aanwezig is.
Buiten Europa voerde de NAVO antipiraterijmissies uit bij de Hoorn van Afrika en leverde het bondgenootschap noodhulp na natuurrampen, zoals de aardbevingen in Pakistan (2005) en Turkije (2023). Daarmee ontwikkelde de NAVO zich van defensiepact tot bredere veiligheidspartner.
Nadien bleef de NAVO betrokken bij diverse operaties: van de training van Iraakse veiligheidstroepen (vanaf 2004) tot maritieme missies in de Middellandse Zee en de luchtcampagne boven Libië. Artikel 5 werd vooralsnog nooit meer ingeroepen.
Meer ontdekken? Krijg onbeperkt toegang tot National Geographic Premium en steun onze missie. Word vandaag nog lid!
