Waardoor stierven de dinosauriërs uit? Er zijn in de wetenschap maar weinig vragen die zo raadselachtig zijn en waarover zo verschillend wordt gedacht. De tegenwoordig meest gehoorde opvatting is dat niet-vliegende dinosauriërs en driekwart van de andere soorten op aarde circa 66 miljoen jaar geleden verdwenen na de inslag van een grote meteoriet bij het Mexicaanse schiereiland Yucatán.

Maar een nieuw onderzoek dat werd gepubliceerd in het tijdschrift Geology toont aan dat verschillende soorten al waren uitgeroeid door een periode van heftige vulkaanactiviteit in het huidige India voordat die inslag plaatsvond.

Deze conclusie vormt nieuw bewijs voor de stelling dat de uitbarstingen en de meteoriet een een-tweetje vormden. De voorzet werd gegeven door de vulkaanuitbarstingen, die ervoor zorgden dat het klimaat zozeer ontwricht was dat een meteoor, een enorme knal, rampzalige gevolgen had voor tyrannosaurus rex en zijn soortgenoten uit het late Krijt.

Het meeste geologische bewijsmateriaal over de massale uitsterving werd verzameld op het Noord-Amerikaanse continent. Maar Laiming Zhang van de China University of Geosciences in Beijing en zijn collega's keken naar Noord-China. Dat gebied, was hun redenering, ligt ver genoeg van zowel de inslagkrater in Mexico als de eeuwenoude Indiase lavastromen die bekend staan als de Deccan Traps om te onderzoeken of die gebeurtenissen verreikende consequenties hadden voor het klimaat.

Het team analyseerde eeuwenoude sedimenten afkomstig van de bodem van een meer. Ze concludeerden dat de watertemperatuur al honderdduizenden jaren voor de inslag was gaan stijgen. Die opwarming viel samen met uitbarstingen van de vulkanen van de Deccan Traps in India, die vermoedelijk lang voor de inslag enorme hoeveelheden kooldioxide de atmosfeer in spuwden. (Uit recent onderzoek blijkt ook dat de meteoriet die het einde van de dino's inluidde op precies díe plek op aarde insloeg dat soorten massaal uitstierven.)

Hoewel dit strookt met eerdere gegevens die duidden op wereldwijde temperatuurschommelingen voor de inslag plaatsvond, kwam het team daarnaast tot een verontrustende conclusie. Zhang en zijn collega's ontdekten dat veel van de dieren die als fossielen in het eeuwenoude sediment zijn gevonden, verdwenen rond de tijd van de opwarming. Twee derde van de soorten in het gebied stierven uit na de vulkanische uitbarstingen, maar nog voor de inslag.

Daarmee levert de studie bewijs voor de stelling dat het klimaat al ontwricht was door de vulkaanuitbarstingen, wat de weg vrijmaakte voor de daaropvolgende catastrofe, stelt coauteur en paleontoloog Paul Wignall van de Engels University of Leeds.

“Door onze studie slaat de weegschaal weer wat meer richting vulkanisme,” zegt hij.

Klimaatramp

Het warmere klimaat droeg er zeker aan bij dat de dinosauriërs uiteindelijk ten onder gingen, stelt Paul Renne. Hij is geochronoloog aan de Amerikaanse University of California in Berkeley en was niet bij het onderzoek betrokken. De reden daarvoor is dat de temperatuurstijging direct werd gevolgd door een koude periode. Die drastische verandering zorgde vermoedelijk op de hele planeet voor rampspoed.

Stel je voor dat bepaalde levensvormen het voor elkaar kregen om zich aan te passen aan die warmere omstandigheden door dichter bij de polen te gaan leven, legt Renne uit. “Als er daarop een enorme afkoeling volgt, wordt het moeilijker om je daaraan aan te passen, vooral als die afkoeling heel snel gaat,” zegt hij.

In dat scenario zorgden de vulkaanuitbarstingen vermoedelijk eerst al voor chaos op aarde. Allerlei soorten stierven hierdoor al direct uit en de temperatuur steeg zo drastisch dat de meeste overgebleven soorten zich niet tegen meer konden wapenen tegen de klap van de meteoriet.

“De dinosauriërs hadden enorme pech,” stelt Wignall.

Maar Sean Gulick, die zich aan de University of Texas in de Amerikaanse stad Austin bezighoudt met geofysica, laat zich niet zo gemakkelijk overtuigen. Hij was onlangs een van de onderzoeksleiders bij boringen in het hart van de inslagkrater in Mexico. Hij wijst op verschillende studies waarin werd geconcludeerd dat de ecosystemen grotendeels intact bleven tot het moment van de inslag.

Hij erkent dat het nieuwe onderzoek aanwijzingen bevat voor de stelling dat er al ecologische problemen waren die samenvallen met activiteit van de vulkanen van de Deccan Traps. Maar, voegt hij daar aan toe, hij zou ook wel bewijs willen zien van die trend in plaatsen buiten China.

“Er is geen reden om aan te nemen dat de resultaten uit dat ene meer ook voor de rest van de wereld gelden,” stelt hij.

Bovendien levert een artikel dat binnenkort wordt gepubliceerd waarschijnlijk nog sterker bewijs dat alleen de inslag verantwoordelijk was voor de uitsterving, stelt Jay Melosh, die zich aan de Amerikaanse Purdue University bezighoudt met geofysica en die werkt aan de eerste resultaten van het boorproject. Voorlopig lijkt het erop dat het debat tussen de aanhangers van de verschillende hypothesen al net zo heftig is als de inslag die de aarde 66 miljoen jaar geleden op zijn grondvesten deed schudden.