5 december 2013

Bij nieuwe tests op menselijke botten die in een 400.000 jaar oude grot in Spanje zijn gevonden, is de tot nu toe oudste sequentie van menselijk DNA ontrafeld. De resultaten zetten het wetenschappelijke beeld van onze vroege voorouders op z’n kop.

De analyse van de beenderen stellen gangbare opvattingen over de geografische verspreiding van enkele van onze vroegste voorouders ter discussie, namelijk de neanderthalers en de Denisovamens. Tot nu werd gedacht dat deze zusterfamilies van de vroege mens in respectievelijk het prehistorische Europa en Siberië leefden. Maar in een nieuwe studie schrijven paleontologen dat botten waarvan ze dachten dat ze afkomstig waren van Europese neanderthalers, genetisch veel meer lijken op de Siberische Denisovamens, zoals blijkt uit mitochondriaal DNA dat werd gevonden in een gefossiliseerd dijbeen in de grot Sima de los Huesos in Spanje.

"Het feit dat het bot een mitochondriale genoomsequentie bevat die lijkt op die van de Denisovanen, is irritant"m zegt Matthias Meyer van het Duitse Max-Planck-Institut voor evolutionaire antropologie in Leipzig en hoofdauteur van de studie, die woensdag in Nature verscheen. "Onze resultaten wijzen erop dat de evolutionaire geschiedenis van neanderthalers en Denisovanen weleens zeer gecompliceerd zou kunnen zijn, met mogelijke vermengingen tussen archaïsche groepen mensen", zegt hij. Neanderthalers en Denisovamensen ontstonden vele jaren voordat moderne mensen zich vanuit Afrika over de aarde begonnen te verspreiden, ruim 60.000 jaar geleden. Minieme sporen van hun genen worden nu aangetroffen in het DNA van de moderne mens, wat erop duidt dat de verschillende groepen onderling seks hebben gehad.

Tot nu toe was de oudste menselijke DNA-sequentie afkomstig uit botten van minder dan 120.000 jaar oud. Meyer zei dat de stabiele temperaturen in de grot hebben bijgedragen aan het behoud van het mitochondriale DNA, en dankte deze nieuwe mijlpaal aan recente nieuwe ontwikkelingen in de technologie van genetische sequentiëring.

Vermengd of verstoord?

Wat betreft de ingewikkelde ontstaansgeschiedenis van de mens roepen de nieuwe tests op het mitochondriale DNA een onverwachte vraag op: hoe kan een vroege voorouder van de mens in Spanje beschikken over Siberisch DNA?

De auteurs stellen verschillende scenario’s voor. Zo zouden de mensachtigen in Sima simpelweg nauwe verwanten van de Denisovanen kunnen zijn. Maar dat zou betekenen dat ze pal naast de neanderthalers zouden hebben geleefd, zonder daarbij nauwe genetische banden met hen te zijn aangegaan. De mensachtigen van Sima zouden ook een geheel verschillende groep kunnen zijn, die zich vermengde met de Denisovanen en vervolgens zijn mitochondriale DNA doorgaf, maar dat zou nauwelijks kunnen verklaren waarom ze ook kenmerken van neanderthalers dragen.

Een andere mogelijkheid is dat het mitochondriale DNA van de Sima-mensen de Denisovanen bereikte via seksuele avonturen tussen vroege mensachtigen, waarbij dit specifieke DNA aan zowel Sima-mensen als Denisovanen werd doorgegeven. De identiteit van deze oude mensensoorten blijft voorlopig een raadsel en er zal nog veel werk moeten worden verzet om meer over hen te weten te komen. "De huidige genetische gegevens [het mitochondriale DNA] zijn te schaars om veel over hun populatiegeschiedenis te kunnen zeggen", zegt Meyer. Zoals in het geval van de Denisovanen zal alleen het ontrafelen van de volledige genetische code, het genoom, en niet alleen van mitochondriaal DNA, meer overtuigend bewijs kunnen opleveren voor de stamboom van de Sima-groep, zegt Meyer.