Magneten die dienen om haaien af te schrikken zouden weleens een ideale manier kunnen zijn om de ongewenste aandacht van haaien bij de visvangst te vermijden.

Volgens nieuw onderzoek zouden de magneten gebruikt kunnen worden om haaien en roggen af te schrikken en zo te voorkomen dat de dieren per ongeluk in fuiken met aas worden gevangen.

“We waren verrast over het succes van deze methode,” zegt Vincent Raoult, marien ecoloog aan de University of Newcastle in Australië en een van de auteurs van een nieuwe studie die onlangs in het vakblad Fisheries Researchis verschenen.

Haaien hebben op hun snuit zintuigporiën waarmee ze de elektrische stroompjes kunnen waarnemen die worden veroorzaakt door de spiersamentrekkingen van prooidieren.

“Ze voelen waar hun voedsel zich bevindt, ook al kunnen ze het niet zien of ruiken,” zegt Raoult.

Maar hun zintuigen kunnen worden verward door een krachtig en onnatuurlijk magnetisch veld. Raoult beschrijft het alsof je een deur opent en dan plotseling een hevige stank ruikt. “Voor zover we weten, vinden de dieren het gewoon heel onaangenaam.”

Het team testte of haaien met behulp van magneten konden worden weggehouden bij fuiken met aas: grote kisten met kippengaas waarin aas wordt gestopt om vissen aan te trekken. De onderzoekers plaatsten vier magneetstaafjes van zevenenhalve centimeter rond de ingang van elke fuik. Hoewel de magneten niet veel langer waren dan de magneetklemmetjes op de deur van de ijskast, zijn ze dikker en veel sterker.

In het estuarium van de rivier de Hawkesbury, ten noorden van Sydney, gebruiken commerciële vissersboten aasfuiken bij het vissen op vooral guldenkop en zeebrasem, maar de fuiken lokken ook ongewenste gasten aan, waaronder blinde haaien, Wobbegonghaaien, port jackson stierkophaaien en soms ook sidderroggen. Volgens Raoult bestaat ongeveer tien procent van de gehele vangst van de vissers in dit gebied naar gewicht uit ongewenste haaien en roggen.

Hoewel de haaien hun vangst meestal overleven, leidt de ervaring wel tot veel stress en vermoeidheid, waardoor ze na het terugzetten gemakkelijker ten prooi vallen aan grotere haaien en roofvissen. Ook kosten ze de vissers uiteindelijk veel geld, omdat ze fuiken in beslag nemen die bedoeld zijn voor commerciële zeevis.

Goed nieuws voor haaien

Nadat de onderzoekers acht maanden lang bijna 1100 fuiken in de gaten hadden gehouden, ontdekten ze dat fuiken met magneten gemiddeld dertig procent minder ongewenste haaien bevatten dan fuiken zonder magneten. En omdat er geen haaien in de fuiken zaten, konden de vissers ook dertig procent meer zeebrasem vangen.

“Het bedenken van een manier om dit soort bijvangst te verminderen is op zich iets moois,” zegt Raoult, maar het is ook van economisch belang. Het feit dat een paar magneten met een waarde van vijf à zes euro per fuik de bijvangst van haaien kan verminderen en de vangst van guldenkop kan vergroten, is in financieel opzicht goed nieuws voor de bescherming van de haaien, zegt hij.

Bovendien zeggen vissers dat ze hun vangstdoelstelling nu op een efficiëntere manier kunnen halen en ook minder fuiken kunnen uitzetten. Dat betekent ook dat er minder vistuig op zee verloren gaat, waardoor er minder zeedieren verstrikt raken.

Raoult is optimistisch over het gebruik van dit soort magneten in andere delen van de wereld. Hoewel de haaien die tijdens deze studie als bijvangst werden opgehaald, niet tot bedreigde soorten behoorden, kunnen volgens Raoult kwetsbare en bedreigde haaien in andere delen van de wereld worden beschermd door middel van fuiken met magneten.

Geen wondermiddel

Hoewel de magneten goed lijken te werken als het erom gaat haaien van visfuiken weg te houden, zijn de verwachtingen voor deze technologie op andere terreinen minder hoopvol. Voor de fuiken worden permanente magneten gebruikt, die hun magnetische eigenschappen altijd behouden, ook zonder een elektrische stroom of magnetisch veld van buiten.

Maar hun veldsterkte reikt volgens Raoult niet verder dan zo’n twintig centimeter, waardoor de magneten wel rond een fuikopening werken – waar haaien hun snuit langs de magneten moeten steken om bij het aas te kunnen komen – maar misschien niet zo goed rond haken met aas eraan. Ook wordt het zwemmers niet aangeraden om haaien af te schrikken door het dragen van magneten.

Uit eerder onderzoek bleek dat het gebruik van magneten om Galápagoshaaien van vishaken weg te houden aanvankelijk succesvol waren, maar dat sommige haaien uiteindelijk toch het onaangename magneetveld voor lief namen om bij het aas te komen, ook vanwege de hevige concurrentie tussen de haaien. Volgens ander onderzoek zouden magneten zelfs het tegenovergestelde effect hebben op blauwe haaien en makreelhaaien (mako’s), twee van de soorten die het meest door de langelijnvisserij worden bedreigd.

Magneten die bedoeld zijn om op tientallen haken aan lange lijnen te worden bevestigd, zouden waarschijnlijk te klein zijn om grotere haaien af te schrikken. Het zou ook te veel werk vergen om ze te bevestigen en te onderhouden, aldus oceaanbioloog Sebastian Biton Porsmoguer, een van de auteurs van het onderzoek naar magneten en mako’s.

Maar Craig O’Connell, haaienbioloog van de O’Seas Conservation Foundation en ontvanger van een National Geographic-beurs, is erin geslaagd om witte haaien en stierhaaien uit grotere gebieden weg te houden door een barrière van magneetjes in een lange pvc-buis te verwerken – zelfs met aas aan de andere kant. Hij hoopt dat zijn methode uiteindelijk een vervanging kan zijn voor de netten die gebruikt worden om haaien van stranden weg te houden en waarin vaak onbedoeld zeedieren verstrikt raken.

Volgens O’Connell is het ontwikkelen van nieuwe vistechnieken van cruciaal belang voor het verbeteren van de gezondheid van mariene ecosystemen.

“Per slot van rekening moeten we een beetje verantwoordelijker met onze visserij omgaan. Als we de bijvangst van haaien kunnen verminderen, is dat een stap in de goede richting,” zegt hij.

Kijk ook op NatGeo.nl/haaien

Dit verhaal werd oorspronkelijk in het Engels gepubliceerd op NationalGeographic.com