Happy, een 51-jarige Aziatische olifant in de Bronx Zoo, is geen rechtspersoon, aldus luidde de uitspraak van de hoogste rechtbank van New York. Met de uitspraak komt er een einde aan een rechtszaak die juristen en het bredere publiek liet stilstaan bij de vraag welke rechten onze samenleving aan hoogst intelligente dieren zou moeten toekennen. Het Hof van Beroep van de staat New York oordeelde op 14 juni met 5 stemmen vóór en 2 stemmen tegen dat Happy geen recht heeft op lichamelijke vrijheid of bescherming tegen gevangenschap.
Vorig jaar besloot het hof om de zaak, die door het Nonhuman Rights Project (NhRP), een dierenwelzijnsgroep in Florida, was aangespannen, in behandeling te nemen. Op 18 mei verzocht de groep de rechtbank om Happy te erkennen als rechtspersoon en naar een opvangcentrum over te brengen. Het was al de vierde rechtbank die dit verzoek van de NhRP behandelde, en de hoogste rechtbank in de VS die een dierenrechtenzaak onder de loep heeft genomen.
Zie ook: 15x foto's van olifanten over de hele wereld | National Geographic
Met het begrip ‘rechtspersonen’ worden zaken aangeduid waaraan net als aan gewone mensen (‘natuurlijke personen’) rechten en plichten kunnen worden toegekend. In verschillende landen in de wereld zijn organisaties maar ook rivieren en dieren erkend als rechtspersonen. In de VS bestaat er geen aparte juridische aanduiding voor niet-menselijke dieren en worden dieren dus gezien als zaken.
Met de uitspraak van deze week wordt dat standpunt bevestigd. Volgens het hof is ‘habeas corpus’ – het recht op bescherming tegen wederrechtelijke gevangenneming – ondanks de intelligentie van de olifant alleen van toepassing op mensen. ‘Hoewel niemand de imposante capaciteiten van olifanten betwist, wijzen wij het verzoek van de eiser af om namens Happy een beroep te doen op remedie van het habeas corpus,’ schreef de voorzitter van het hof, Janet DiFiore, in het meerderheidsoordeel. ‘Habeas corpus is een procedureel instrument ter waarborging van de vrijheidsrechten van mensen die wederrechtelijk worden vastgehouden, niet van niet-menselijke dieren.’
In het minderheidsoordeel betwistte rechter Rowan Wilson de zienswijze dat habeas corpus alleen op mensen van toepassing is. Volgens hem werd het beroep op habeas corpus ‘fervent ingezet bij het verweer tegen de gevangenneming van slaven, in een tijd dat zij volgens de wet als huisraad werden beschouwd.’
In een verklaring prees het Nonhuman Rights Project het ‘krachtige tegengeluid’ (van het minderheidsoordeel) als een ‘fantastische overwinning’ in de strijd voor dierenrechten. Tegelijkertijd betreurde de groep het feit dat Happy niet naar een opvangcentrum zal worden overgebracht. ‘Dat is niet alleen een tegenslag voor Happy, wiens vrijheid in deze zaak op het spel stond en die als tevoren in gevangenschap in de Bronx Zoo wordt geëxposeerd. Het is ook een tegenslag voor allen die zijn begaan met de handhaving en versterking van de waarden en rechtsprincipes die ons het meest aan het hart gaan – zelfstandigheid, vrijheid, gelijkheid en eerlijkheid – en die willekeur in rechtssysteem willen voorkomen. Iedereen moet een beroep op zijn of haar basisrechten kunnen doen, ongeacht de vraag wie hij of zij is.’ Woordvoerders van de Bronx Zoo wilden niet meteen reageren op ons verzoek om commentaar.
Lees ook: Waarom krijgen olifanten zelden kanker? | National Geographic
Steven Wise, oprichter en voorzitter van de NhRP, verklaarde vorig jaar tegenover National Geographic dat Happy een ‘depressieve olifant’ is en dat ‘olifanten zich tijdens hun evolutie hebben ontwikkeld om zich te verplaatsen, terwijl Happy daar maar wat staat.’ Hij wil dat Happy naar een erkend opvangcentrum verhuist, waar ze samen met andere olifanten wordt ondergebracht in een ruimere en natuurlijker omgeving dan haar huidige verblijf met een oppervlakte van vierduizend vierkante meter, waar ze alleen leeft. Als ‘sociale en intelligente dieren hebben olifanten gezelschap nodig,’ zegt hij, niet ‘eenzame opsluiting.’
Happy leeft al meer dan veertig jaar in de Bronx Zoo, die is aangesloten bij de Association of Zoos and Aquariums. In een e-mail aan voorvechters van de NhRP schreef de directeur van de dierentuin, James Breheny, in 2019: ‘Happy is niet aan het wegkwijnen. Ze is heel tevreden en wordt geregeld beoordeeld door de mensen die haar het best kennen, onder wie de dierenartsen die haar al jaren behandelen en de verzorgers die elke dag urenlang met Happy omgaan.’
De dierentuin ontkent ook dat Happy eenzaam is, omdat ze direct naast Patty, de andere olifant van de dierentuin, leeft; beide dieren worden slechts gescheiden door een omheining. Ze hebben ‘contact’ met elkaar, verklaarde die dierentuin in 2020. Beide olifanten kunnen elkaar vanuit hun afzonderlijke verblijven zien en af en toe aanraken. Maar pogingen om ze in één verblijf onder te brengen, zijn niet haalbaar gebleken.
‘Geen van beide dieren voelde zich op haar gemak in de nabijheid van de ander, en beide olifanten hadden last van verschillende maar wel duidelijk zichtbare tekenen van stress,’ schreef Breheny in 2019. Later zei hij tegen een verslaggever dat de olifanten ‘deden denken aan twee zusters die geen kamer wilden delen.’
Hoewel er in de VS een handvol olifanten zijn die in hun eentje in een verblijf leven, was een van de redenen waarom de NhRP besloot een rechtszaak namens Happy te beginnen het feit dat ze wetenschappers had geholpen in hun onderzoek naar cognitie bij olifanten. In 2005 werd ze de eerste olifant die met succes de ‘spiegeltest’ deed, een methode om de intelligentie van dieren te beoordelen. Onderzoekers tekenden een witte ‘X’ op het voorhoofd van Happy. Toen het dier zichzelf in de spiegel zag, raakte ze die plek op haar voorhoofd meerdere keren met haar slurf aan, waardoor duidelijk werd dat ze zichzelf in de spiegel herkende, iets wat maar heel weinig diersoorten kunnen.
Dit artikel werd oorspronkelijk in het Engels gepubliceerd op nationalgeographic.com
