Hoe deze katachtige met zijn goudkleurige ogen een succesverhaal werd voor soortbehoud

In slechts twintig jaar tijd veranderde de pardellynx, ook wel Iberische lynx genoemd, van een van de meest bedreigde katsoorten ter wereld naar de ster van een van de grootste succesverhalen op het gebied van bescherming van katachtigen.

In 2002 liepen er nog geen honderd van de roofdieren met hun korte staarten en gouden ogen door het Mediterrane struikgewas van het Iberische schiereiland. Sinds die tijd is de populatie vertienvoudigd; inmiddels zijn er minstens 1.100 van dergelijke dieren te vinden in Spanje en Portugal.

Die grote ommekeer is het gevolg van intensieve inspanningen om de katachtigen in gevangenschap te fokken, de status van de lynx als nationaal symbool en de aangeboren veerkracht van de soort, waar zelfs dierenbeschermers versteld van staan.

Toen in het kader van het LIFE-programma van de Europese Commissie meer dan twintig organisaties in 2002 gingen samenwerken voor de bescherming van de lynx, was de soort bijna uitgestorven. Door de jacht en een virus waren bijna alle Europese konijnen, de belangrijkste prooien van de pardellynx, verdwenen.

Door wildtunnels als deze onder een snelweg tussen Andalusië en Madrid wordt het voor lynxen veiliger om zich door hun territorium te verplaatsen. De dieren leerden, tot verrassing van onderzoekers, te leven in de buurt van mensen, zoals in buurtschappen en commerciële olijfgaarden, meestal door zich te verschuilen.

Maar lynxen planten zich gemakkelijk voort in gevangenschap en met de meeste van de dieren die uiteindelijk werden geherintroduceerd in zorgvuldig geselecteerde leefgebieden in Spanje en Portugal gaat het uitstekend. Een van de belangrijkste locaties waar de dieren werden uitgezet is bij het Parque Natural de la Sierra de Andújar in het zuiden van Spanje. De lynxen daar hebben zich zelfs weten aan te passen aan het leven rond buurtschappen, commerciële olijfgaarden en snelwegen - vooral door contact met mensen te vermijden. Een moederdier wist haar kleintjes zelfs te verstoppen in een gebouw dat dienstdeed als feestlocatie.

Dankzij dat aanpassingsvermogen herstelde het aantal dieren zich; in 2015 stelde de IUCN (International Union for Conservation of Nature) de status van de lynx bij van ernstig bedreigd naar bedreigd.

Wetenschappers van Zarza de Granadilla, een fokcentrum in de Spaanse provincie Cáceres, voeren een laatste gezondheidscheck uit bij een pardellynx voordat het dier in het wild wordt uitgezet. In gevangenschap gefokte lynxen doen het uitstekend in het wild. De dieren zijn in staat zich aan te passen aan zowel een natuurlijke als een bebouwde omgeving.

‘De lynx is een symbool van de Iberische natuur en wij zijn gezamenlijk verantwoordelijk voor het behoud ervan. Dankzij de inspanningen van de afgelopen twintig jaar is het wereldwijd nu een van de grootste succesverhalen op het gebied van soortbehoud,’ aldus regionaal coördinator Francisco Javier Salcedo Ortiz van het project voor het herstel van de pardellynx in de Zuid-Spaanse autonome regio Andalusië.

Maar de kat is nog niet uit de gevarenzone. Er leven nu vijf geïsoleerde groepen in het 2500 vierkante kilometer grote leefgebied van de dieren, en binnenkort zijn dat er zeven. Voor een volledig herstel van de soort is het nodig dat de dieren van de ene groep naar de andere kunnen. Daarmee ontstaat diversiteit in de genenpoel en blijft de soort gezond.

Zie ook: Bizarre krijswedstrijd tussen lynxen vastgelegd op video

Kittens spelen bij een verlaten boerderij met de overblijfselen van een konijn, onder het toeziend oog van hun moeder Odrina (uiterst recht). De onderzoekers geven de meeste kleintjes een naam die komt uit de Spaanse natuur of folklore. Odrina (de naam is het Spaanse woord voor de traditionele leren zak waarin wijn of olie wordt bewaard) werd hier in 2017 geboren. Ze keerde hier terug om haar eigen kittens groot te brengen. Dit is een voorbeeld van het vermogen van de soort om gebruik te maken van door mensen gemaakte omgevingen.

Het is de reden dat de volgende fase van het LIFE-project, het in 2020 gestarte Life LynxConnect, zich richt op de aanleg van minstens tien ecologische verbindingszones. Dit zijn gebieden van vijftien vierkante kilometer waar veel konijnen voorkomen en die door de wetenschappers ‘stepping stones’ worden genoemd. Deze moeten de bestaande groepen lynxen met elkaar verbinden. De wetenschappers kozen deze gebieden op basis van de verwachte voorkeuren van de lynxen. Zo gaan de dieren het liefst via de kortste route door ongerepte natuurgebieden als bossen, maar vermijden ze agrarische velden.

De partnerorganisaties van het twintig miljoen euro kostende project beginnen dit jaar met de realisatie van deze ‘stepping stones’ en met de herintroductie van de lynx op twee nieuwe locaties in Spanje, bij Granada en Murcia.

Als het goed is, leidt dit ertoe dat er eind 2040 zo'n 750 vruchtbare vrouwtjeslynxen zijn op het Iberische schiereiland. Op dat moment is het gevaar voor uitsterven van de soort veel kleiner, volgens Salcedo.

‘Het is een ambitieuze doelstelling, maar wel nodig,’ stelt hij.

Alfonso Moreno Vega, die als technicus werkzaam is bij projectpartner WWF Spain, houdt een antenne omhoog om signalen op te vangen van een radiozendertje van een lynx in het oosten van de Sierra Morena. Wetenschappers houden de dagelijkse bewegingen bij van zo’n 140 lynxen. Aan de hand van deze belangrijke data kon worden bepaald waar nieuwe verbindingen moesten worden gecreëerd voor populaties lynxen.

Rond 1950 noemde de bekende Spaanse tv-persoonlijkheid en natuurbeschermer Félix Rodríguez de la Fuente de lynx de ‘Iberische parel.’

Dankzij de populariteit van de katachtige wisten lokale overheden, non-profitorganisaties en privépersonen het voor elkaar te krijgen dat de Europese Unie het herstel van de lynx financierde. De ongeveer negentig miljoen euro die dat tot nog toe heeft gekost is een van de grootste investeringen in natuurbehoud die ooit in Europa werden gedaan.

‘Ook mensen in Madrid zijn trots op de lynx,’ zegt directeur Nuria El Khadir Palomo van de in Madrid gevestigde Fundación para la Conservación de la Biodiversidad y su Hábitat, een van de partners van het Life LynxConnect-project. Zij en haar collega’s adviseren de samenwerkende organisaties over de besteding van het toegekende budget. Daarnaast doen ze onderzoek naar leefgebieden van lynxen in Spanje om te zien waar de dieren het best kunnen worden geherintroduceerd.

De met een radiozendertje uitgeruste lynx Milvus springt soepeltjes over een hek rond een onderzoeksverblijf voor konijnen van WWF Spain in het oosten van de Sierra Morena. De medewerkers brachten later stroomdraad in het hek aan om Milvus te weren - net als andere ‘bijdehante’ lynxen, zoals fotograaf Sergio Marijuán ze noemt. Een volwassen lynx moet elke dag een konijn eten om te kunnen overleven; een moeder met jongen heeft er drie nodig.

Hoewel de katachtige ook bij veel boeren en landeigenaren populair is, zien sommigen van hen de dieren als een bedreiging. Ze strooien gif of zetten vallen omdat ze denken dat lynxen het voorzien hebben op vee of kippen aanvallen. Dit was de oorzaak van bijna een kwart van de niet-natuurlijke sterfgevallen op het schiereiland. Daarmee was het de op een na belangrijkste niet-natuurlijke doodsoorzaak, na aanrijdingen met voertuigen. Daarnaast kent de jacht op de dieren in Zuid-Spanje ook een lange traditie; van oudsher doodden jagers de lynxen als ‘sport’ en omdat de dieren werden gezien als een belangrijke concurrent voor het favoriete doelwit: konijnen.

Daarom is voorlichting het ‘beste middel voor uitbreiding van de lynxpopulatie,’ zegt Maribel García Tardío, de belangrijkste ingenieur van het herstelplan van de pardellynx in Andalusië. Samen met haar collega’s houdt zij regelmatig bijeenkomsten met landeigenaren en jagers. Daarbij leggen ze uit dat lynxen zelden boerderijdieren als lammetjes aanvallen, en dat de komst van de lynxen waarschijnlijk betekent dat andere carnivoren die dergelijke prooidieren wel doden, zoals vossen, vertrekken.

Hun inspanningen hebben effect. Veel landeigenaren hebben toeristische initiatieven ontplooid die bezoekers een kans bieden om de bebaarde katachtige in het wild te zien.

Toen een groot deel van de konijnen in de regio stierf aan een virus in de jaren negentig, liep ook het aantal lynxen drastisch terug. Tegenwoordig vangen dierenbeschermers konijnen op plekken waar de dieren niet gewenst zijn, zoals in deze wijngaard bij het Parque Natural de la Sierra de Andújar, en nemen ze mee naar leefgebieden van lynxen waar weinig konijnen leven. Door te zorgen voor extra konijnen in het leefgebied van lynxen, blijven er genoeg prooidieren in het leefgebied van de lynxen voor het geval zich weer een virusuitbraak voordoet.

Dierenbeschermers proberen ook het aantal aanrijdingen te verminderen, door wildtunnels onder wegen aan te leggen, borden langs de weg te plaatsen en verkeersdrempels aan te leggen in gebieden waar lynxen vaak worden aangereden. De katten bleken al snel gebruik te maken van de tunnels, wat aantoont hoe snel ze zich aanpassen. Uit gegevens blijkt dat het aantal dode dieren is afgenomen door deze ingrepen, aldus García Tardío. Maar naarmate de territoria van de lynxen uitbreiden en er meer dieren komen, gaan de aanrijdingen waarschijnlijk een groter probleem opleveren, vertelt ze.

Daarnaast blijft de vrees bestaan voor een nieuw konijnenvirus, vult Salcedo aan. Dat toont eens te meer aan dat het belangrijk is dat er een grote populatie van dieren is die onderling contact met elkaar kunnen hebben. De verspreide en geïsoleerde groepen vormen op dit moment de belangrijkste bedreiging voor het herstel van de soort.

Op deze met een cameraval genomen foto kijkt een jonge lynx in een schuur bij een verlaten boerderij. Jongvolwassen dieren, van 8 tot 23 maanden oud, vestigen een eigen territorium. Mannetjes trekken daarvoor vaak naar gebieden zo’n dertig kilometer verderop.

De pardellynx is een van de 33 kleine katachtigen. Veel van deze soorten zijn bedreigd. Deze dieren werden lang overschaduwd door hun grotere, bekendere familieleden zoals de leeuw en de tijger, maar dat is aan het veranderen, vertelt Jim Sanderson van Re:wild, lid van de IUCN Cat Specialist Group die betrokken was bij het project voor het redden van de pardellynx. Er ontstaat meer belangstelling voor de minder bekende kleine katten, zegt hij.

Zie ook: Zeldzaam: een lynx zwerft door Washinton DC

Volgens Sanderson was 2020 ‘het beste jaar ooit voor de bescherming van kleine katachtigen. Het was alsof we een omslagpunt hadden bereikt, we hadden plotseling veel meer financiële partners.’

Zo is de Amerikaanse non-profitorganisatie Panthera een project voor kleine katachtigen begonnen en is het aantal informele werkgroepen voor de bescherming van de dieren wereldwijd toegenomen van twee naar twaalf, vertelt hij.

De pardellynx zou daarvoor als voorbeeld moeten gelden, vindt hij.

‘Ook al zouden we verder niets meer voor elkaar krijgen,’ stelt Sanderson, ‘de redding van de lynx maakt het voor mij sowieso de moeite waard.’

Redacteur Christine Dell’Amore schreef een artikel over onderbelichte bedreigde diersoorten voor het National Geographic-nummer van mei 2021. De Spaanse prijswinnaar en fotograaf Sergio Marijuán heeft een fascinatie voor lynxen sinds hij in 2017 in Andalusië kennismaakte met twee in gevangenschap gefokte dieren.

Dit artikel verschijnt in de editie van juni 2022 van het National Geographic-magazine.

Dit artikel werd oorspronkelijk in het Engels gepubliceerd op nationalgeographic.com