Op 16 januari 2019 bevestigde een nieuw wereldwijd onderzoek dat werd gepubliceerd in Nature Communications dat permafrost in een groot deel van de wereld snel ontdooit. Tussen 2007 en 2016 steeg de temperatuur van permafrost wereldwijd met 0,29 ± 0,12 °C. De grootste opwarming werd waargenomen in delen van Siberië, tot 0,93 °C. Aanzienlijke opwarming was ook te zien op Antarctica, en in mindere mate in berggebieden. Op grote delen van het noordpoolgebied steeg de grondtemperatuur vanwege de stijgende gemiddelde luchttemperaturen, terwijl de toegenomen sneeuwdikte in sommige gebieden ook heeft bijgedragen aan het opwarmen van de grond eronder.
Tijdens ecologisch veldwerk in het noorden van Siberië was Nikita Zimov bezig met lesgeven aan zijn studenten toen hij bij toeval stuitte op een verontrustende aanwijzing dat dit bevroren land sneller ontdooide dan tot nu toe werd gedacht.
Nikita Zimov heeft, net als zijn vader Sergej, al jarenlang de leiding over een onderzoeksstation waar de klimaatverandering in het snel opwarmende Russische Verre Oosten wordt bijgehouden. Terwijl zijn studenten in de buurt van zijn woonplaats – zo’n 320 kilometer ten noorden van de Poolcirkel – de plaatselijke bodem onderzochten en tussen de mospollen en lariksbomen monsters namen, merkte Nikita Zimov dat er iets niet klopte.
In april stuurde hij een team van medewerkers met zware boren naar het gebied om uit te zoeken wat er aan de hand was. Ze boorden enkele tientallen centimeters diep in de bodem en troffen dikke, zompige modder aan. Zimov zei dat zoiets niet mogelijk was. Zijn woonplaats Tsjerski, die drieduizend inwoners telt en aan de rivier de Kolyma ligt, is namelijk een van de koudste plekken op aarde. Zelfs in het late voorjaar zou de grond onder de oppervlakte stijf bevroren moeten zijn. Maar dat was niet zo.
Elke winter bevriest in het noordpoolgebied de ongeveer dertig centimeter diepe bovenlaag van aarde en plantenmateriaal, waarna de laag in de zomer weer ontdooit. Onder deze laag strekt zich een tientallen meters dikke laag permanent bevroren aarde uit, de permafrost. Op sommige plekken is deze permafrost duizenden jaren achtereen bevroren gebleven.
Maar in een regio waar de temperaturen tot veertig graden onder nul kunnen zakken, moet de ongebruikelijk zware sneeuwval volgens Zimov dit jaar als een dikke deken hebben gewerkt en overtollige warmte in de grond hebben vastgehouden. Zijn team vond secties van zo’n 75 centimeter diep – bodem die normaliter vóór de Kerst moet zijn bevroren – die gedurende de hele winter vochtig en zompig waren gebleven. Voor het eerst in de menselijke geschiedenis was bodem die als isolatie dient voor de diepere permafrostlagen van het noordpoolgebied, ’s winters niet bevroren.
“Dat is werkelijk verbluffend,” zegt Max Holmes, poolwetenschapper van het Woods Hole Research Center in Massachusetts.
De ontdekking is nog niet door andere wetenschappers beoordeeld of gepubliceerd. Bovendien gaat het om een beperkte hoeveelheid gegevens van slechts één plek in één jaar. Maar metingen die niet ver van Tsjerski door een andere wetenschapper en aan de overzijde van de oceaan zijn verricht, lijken de bevindingen van Zimov te bevestigen. Sommige Noordpoolexperts vragen zich nu verontrust af of het ontdooien van de permafrost in enkele van de koudste en koolstofrijkste gebiedenvan het noordpoolgebied mogelijk tientallen jaren vroeger begint dan veel mensen hadden verwacht. Daardoor zouden namelijk broeikasgassen vrijkomen die de door de mens veroorzaakte klimaatverandering zou kunnen versnellen.
Drie van de afgelopen vier jaren worden nu al gerekend tot de warmste ooit, waarbij 2018 kandidaat is om het vierde te worden. En de poolgebieden warmen nog sneller op: zo’n vijfhonderd kilometer ten noorden van de Poolcirkel werd het in juli in sommige gebieden van Noorwegen dit jaar 32 graden. Als een aanzienlijk deel van de permafrostbodem vroeger begint te ontdooien dan werd verwacht, dan zou dat de zaken er niet beter op maken.
“Dit is belangrijk,” zegt Ted Schuur, permafrostexpert van de Northern Arizona University. “In de wereld van de permafrost is dit een mijlpaal in een verontrustende trend – vergelijkbaar met de grens van 400 ppm (parts per million) voor het CO2-gehalte in de atmosfeer.”
Lees ook: ‘Zeven dingen die je moet weten over klimaatverandering’
Lees ook: ‘De West-Antarctische ijskap was goed in verdwijnen’
Dit artikel is ingekort en werd oorspronkelijk gepubliceerd in het Engels op NationalGeographic.com op 20 augustus 2018. Het verhaal werd geüpdatet op 17 januari 2019 met informatie over een nieuw onderzoek.
