Dit artikel kwam tot stand in samenwerking met de National Geographic Society.
Stel je een gemeenschap voor die al zijn afval tot het laatste snippertje hergebruikt. Dat klinkt misschien utopisch, maar niet voor het Deense eiland Bornholm.
Bestuurders van het eiland streven ernaar dat in 2035 al het afval op het eiland als grondstof wordt behandeld. Afvalscheiding, recycling, het terugdringen van verspilling en veel nieuwe technologieën – dat zijn de instrumenten die ze in gedachten hebben om Bornholm tot een van de eerste afvalvrije zones op de planeet te maken.
Bornholm is het oostelijkste eiland van Denemarken en heeft een oppervlakte van 588 vierkante kilometer. Deze rots van graniet die uit de Oostzee steekt, staat bekend om zijn aparte vissersdorpjes en zonnige klimaat en is dan ook een geliefde vakantiebestemming. Naast een inwonertal van 40.000 vaste bewoners komen elk jaar zo’n 600.000 toeristen op bezoek.
“In 2032 willen we dat alles wordt hergebruikt of gerecycled,” zegt Jens Hjul-Nielsen, directeur van BOFA, het afvalverwerkingsbedrijf van het eiland, en de man achter de afvalvrije visie voor Bornholm. “Hoe we dat voor elkaar krijgen, is een spannend project, want er is nog heel veel dat we niet weten. We hebben een visie, maar nog geen duidelijk plan hoe we er een succes van gaan maken.”
Toen bleek dat de enige vuilverbrandingsinstallatie op het eiland het einde van zijn levensduur had bereikt, werd vorig jaar december het stoutmoedige plan aangenomen om de fabriek in 2032 te sluiten en te gaan werken aan de overstap naar een afvalvrije toekomst.
“Het runnen van een afvalverwerkingsbedrijf op zo’n kleine schaal als wij dat doen, brengt problemen met zich mee, dus in plaats van te investeren in een nieuwe vuilverbrander besloten we om het storten en verbranden van afval als afvoermethode helemaal uit te bannen. We wilden iets anders proberen en gebruikmaken van het feit dat we een miniatuursamenleving zijn, met bedrijven, huishoudens en toerisme, waarin we kunnen experimenteren en de kennis kunnen vergaren die later naar nationaal of zelfs wereldwijd niveau kan worden opgeschaald,” zegt Hjul-Nielsen.
De visie
In de toekomstvisie van BOFA zullen de burgers van Bornholm al hun afval gaan scheiden in verschillende soorten, zodat het eenvoudig valt in te zamelen en in nieuwe kringlopen kan worden hergebruikt. Volgens BOFA wordt al veel metaal, plastic, glas, papier en karton gerecycled, maar daarnaast kunnen andere soorten afval, zoals visnetten en isolatiemateriaal, aan het scheidings- en recyclingsysteem worden toegevoegd. Daarnaast zal biologisch afval samen met groen- en tuinafval worden omgezet in energie, waarna de voedingsrijke restanten van dit proces kunnen worden gebruikt als kunstmest op akkers en in parken en tuinen.
In deze kringloopeconomie zullen de bewoners alles hergebruiken, van meubels tot kinderkleren, en gebruik maken van gezamenlijke economische diensten – waaronder het lenen, huren of ruilen van goederen op internet of in verenigingen.
Op lagere scholen zullen kinderen worden opgevoed als ‘helden van hulpbronnen’, met praktijklessen in afvalscheiding en het zuinig omgaan met hulpbronnen, het milieu en de natuur. En er zal ook een universitair onderzoekscentrum voor de ontwikkeling van modellen voor de overstap naar een duurzame en circulaire economie op Bornholm worden gevestigd.
Het 'groene eiland'
Het voorstel om de vuilverbrander te sluiten en deze ambitieuze visie te omarmen werd in december unaniem aangenomen door de eilandraad.
Maar voor het plaatselijk bestuur is een groene benadering niets nieuws. De gemeente had al het plan ‘Heldergroen Eiland’ aangenomen, een strategie om Bornholm tot pionier op het gebied van duurzame ontwikkeling te maken, in 2025 klimaatneutraal te zijn, over te stappen op groene energie en de biologische landbouw op het eiland uit te breiden.
“Toch liepen we op het gebied van afval achter, dus was het belangrijk om ook hierin een stap voorwaarts te doen,” zegt Anne Thomas, de locoburgemeester van Bornholm.
“Als je op dit terrein vooroploopt, kun je profiteren van ontwikkelingssubsidies van de nationale overheid en de EU,” zegt zij. “En als je achterloopt, kun je profiteren van projecten die eerder al met vallen en opstaan zijn uitgeprobeerd en is de technologie ook veel goedkoper om in gebruik te nemen. Het lastigste is eigenlijk als je halverwege die twee uitersten zit. Voor ons was de beslissing om voorop te lopen niet moeilijk om te nemen.”
De overstap
Momenteel wordt op Bornholm 39 procent van het huishoudelijk afval gerecycled. De eerste stap naar een afvalvrij eiland is het verhogen van dat percentage, door meer afval in te zamelen, te recyclen en te hergebruiken. Dat is op zichzelf al een enorme opdracht, “maar we weten hoe we dat moeten aanpakken,” zegt Thomas.
“De echte uitdaging komt in de tweede fase, wanneer we onderzoek doen naar nieuwe manieren om met het bedrijfsleven samen te werken, productieprocessen aan te passen, de bevolking bij het project te betrekken en nieuwe methoden van afvalverwerking uit te testen.”
“Als we nog verder kijken, naar het einde van de overgangsfase, wordt het wat onduidelijker,” zegt Hjul-Nielsen. “Per slot van rekening weten we nog niet eens welke vormen van afval er in de toekomst zullen zijn – sommige materialen die nu nog een speciale behandeling nodig hebben, kunnen inmiddels verboden zijn of er zijn misschien nieuwe materialen uitgevonden. Het mes kan aan twee kanten snijden, waardoor ons werk eenvoudiger of lastiger wordt,” zegt hij.
Nieuwe technologie zal een belangrijke rol in het aangaan van dit soort uitdagingen spelen. BOFA rekent op het aantrekken van bedrijven die geïnteresseerd zijn in het testen van nieuwe technologieën op de kleine proeftuin die Bornholm is, voordat ze het op grotere schaal gaan invoeren – waaronder technieken voor het afbreken en behandelen van materialen die nu nog niet beschikbaar zijn. “Na slechts vier maanden zien we al interesse van de kant van zeer grote bedrijven,” zegt de directeur.
De bevolking
Ondanks het veelbelovende begin zal de overstap niet alleen op nieuwe technologie berusten. De betrokkenheid van de bevolking zal een doorslaggevende factor zijn, benadrukt Jens Hjul-Nielsen. “Nu de interesse in duurzaamheid terrein wint, zitten we al in het winnende team – zolang het voor het alledaagse leven van de mensen niet te duur of te ingewikkeld wordt. Als dat gebeurt, zouden we ze kwijt kunnen raken.”
Momenteel betalen de burgers van Bornholm per jaar een gemeentelijke afvalstoffenheffing van ongeveer drieduizend Deense kronen (vierhonderd euro) voor alle afvalverwerking, waaronder de wekelijkse inzamelings- en rioolbelasting (wie minder afval produceert, kan voor een tweewekelijkse inzameling kiezen).
Om de eerste stap naar een uitgebreidere afvalscheiding te bekostigen – naar zeven soorten afval: etenswaren, glas, metaal, papier, karton, plastic en hout – heeft het gemeentebestuur ingestemd met een verhoging van de afvalheffing van vijftien procent, waardoor een huishouden vanaf 2022 zestig euro per jaar meer betaalt. Deze stap sluit aan op het nationale streven dat in 2022 vijftig procent van al het huishoudelijk afval in zeven soorten wordt gescheiden.
“De volgende stap naar een volledig afvalvrij eiland moet worden bekostigd door intern te kiezen voor andere prioriteiten in de begroting en ook door externe financiering en partners. Als dat niet genoeg is, gaan we van een extra belastingverhoging van maximaal één à twee procent per jaar uit, oftewel tussen de vier en tien euro per huishouden,” zegt Hjul-Nielsen.
BOFA is betrokken bij een scala van projecten om het bredere publiek en de private sector bij de overstap te betrekken. Zo wordt in een project gekeken naar verschillende soorten huishoudens – een vissersdorp met veel toeristen, een woonerf, een klein boerendorp – om meer inzicht te krijgen in de uitdagingen die met de afvalscheiding en het terugdringen van huisvuil in verschillende leefomstandigheden gepaard gaan, daarvoor de beste oplossingen te vinden en de bevolking te motiveren.
Andere projecten richten zich (in overleg met de toerismesector) op onderzoek naar de beste wijze waarop dagjesmensen het afvalscheidingssysteem kunnen gebruiken, op het produceren van informatiemateriaal of op het bevorderen van de productie van goederen met vervangbare onderdelen en minder verpakking.
Pioniersrol
“Ik merk dat er veel interesse is in een correcte manier van afvalverwerking. Veel dorpen en gemeenschappen op Bornholm werken al aan een groenere toekomst en delen ideeën met elkaar,” zegt locoburgemeester Thomas. “Bij de overstap naar een circulaire economie gaat het niet simpelweg om het kopen van meer afvalbakken, maar over nieuwe methoden en nieuw gedrag, een heel nieuwe manier van denken.”
En als Bornholm zijn plannen voor een afvalvrij eiland in 2032 niet haalt? Is er een plan-B?
Volgens Jens Hjul-Nielsen streeft het eiland naar een doel op lange termijn, ook als het bereiken ervan wat langer duurt dan gepland. “Als we in 2032 nog steeds dezelfde hoeveelheid restafval produceren, dan sturen we dat voor verbranding naar een installatie buiten het eiland en zal dat een project zijn om in 2033 op te lossen – maar vergeleken met nu zullen we dan nog altijd een enorme stap voorwaarts hebben gedaan.”
Negen miljard kilo plastic belandt jaarlijks in de oceaan. Meer informatie over de plasticsoep en wat je daar zelf tegen kunt doen, vind je op natgeo.nl/stopmetplastic.
Dit artikel werd oorspronkelijk op 22 april 2019 in het Engels gepubliceerd op NationalGeographic.com
De National Geographic Society en Sky Ocean Ventures zijn begonnen met de Ocean Plastic Innovation Challenge, waarbij probleemoplossers wordt gevraagd om innovatieve oplossingen te bedenken voor het wereldwijde probleem van de plasticvervuiling. Heb jij een goed idee? Stuur je oplossing dan vóór 11 juni in, op oceanplastic-challenge.org.
Karen Gunn is hoofdredactrice van de Deense versie van NationalGeographic magazine.
