Elke dag wordt duidelijk dat de ontwrichting van de samenleving als gevolg van het nieuwe coronavirus een omvang heeft die de meeste mensen op aarde nooit eerder hebben meegemaakt. Een duidelijke aanwijzing voor de enorme gevolgen van de coronacrisis is de sterke daling in het verbruik van fossiele brandstoffen en de daarmee gepaard gaande daling van de CO2-uitstoot. Uit voorlopige cijfers over enkele van ’s werelds belangrijkste economieën blijkt dat die uitstoot een scherpe maar tijdelijke afname te zien geeft.
Volgens berekeningen die zijn gepubliceerd door CarbonBrief, een website voor klimaatwetenschap en -beleid, lag de CO2-uitstoot in China tussen begin februari en half maart naar schatting 18 procent lager als gevolg van de daling in het verbruik van steenkool en de verminderde economische bedrijvigheid in het land. De coronacrisis zorgde ervoor dat China, het land dat de meeste CO2van alle landen uitstoot, nu 250 miljoen ton kooldioxide minder dan normaal in deze periode in de atmosfeer heeft geblazen – oftewel ruim de helft van de jaarlijkse CO2-uitstoot van Groot-Brittannië.
Intussen zou de CO2-uitstoot in de Europese Unie als gevolg van het gedaalde stroomverbruik en de verminderde commercie dit jaar met bijna 400 miljoen ton kunnen dalen, wat staat voor zo’n negen procent van het cumulatieve totaal dat de EU zich voor 2020 tot doel heeft gesteld, zo blijkt uit een voorlopige raming die vorige week werd gepubliceerd. En hoewel de gegevens over de VS nog beperkt zijn, verwachten experts dat de enorme daling van de economische bedrijvigheid als gevolg van de pandemie ook in de luchtkwaliteit tot uiting zal komen.
Het mag duidelijk zijn dat deze planetaire adempauze niet iets is om je over te verheugen. En het zou weleens een daling van heel korte duur kunnen zijn: in China begint de uitstoot zich alweer op het oude niveau te herstellen, nu het land zijn fabrieken weer opstart. Als er geen krachtige overheidsmaatregelen worden genomen om over te stappen op schone energie, dan zal deze pandemie de opwaartse trend in de wereldwijde CO2-uitstoot niet stoppen. Zulke maatregelen zouden ook meteen genomen moeten worden om ervoor te zorgen dat de wereld aan zijn klimaatdoelstellingen voldoet.
“Wat betreft de directe, fysieke uitwerking zien we inderdaad een verlaging van de uitstoot van sommige broeikasgassen,” zegt Andrea Dutton, klimaatwetenschapper aan de University of Wisconsin-Madison. “Maar waar het uiteraard om draait, is de cumulatieve uitstoot. Als deze situatie van korte duur is, dan heb je het over niet meer dan het topje van de ijsberg.”
(Volg onze berichtgeving over het coronavirus hier.)
China: afname en herstel
De gevolgen van de coronacrisis voor de CO2-uitstoot werden het eerst zichtbaar in China, het eerste epicentrum van de uitbraak van COVID-19 en ook het eerste land dat draconische maatregelen doorvoerde om de epidemie een halt toe te roepen. Volgens een andere analyse die op CarbonBrief werd gepubliceerd, daalde de uitstoot in China gedurende de eerste vier weken na het Chinese Nieuwjaar, eind januari, met maar liefst 25 procent. Dat kwam vooral door de afname van het steenkoolverbruik en van industriële activiteiten als olieraffinage en cementproductie, die na de gebruikelijke, jaarlijkse afname tijdens deze vakantieperiode ver onder het gebruikelijke niveau bleven.
“De reden daarvoor was heel duidelijk,” zegt Li Shuo, senior beleidsadviseur van Greenpeace Oost-Azië. “Het kwam hoofdzakelijk door de sociaal-economische verstoring van het leven als gevolg van het coronavirus.”
Toen het land op slot ging, konden arbeiders niet langer naar hun werk, daalde het energieverbruik en nam ook de vraag naar grondstoffen als staal en cement af.
Maar nu het aantal gevallen van COVID-19 de afgelopen maand sterk is afgenomen, is China hard bezig om zijn economie weer op te starten. Volgens Lauri Myllyvirta, die werkt voor de in Finland gevestigde ngo Centre for Research on Energy and Clean Air en de leiding had over de analyse van CarbonBrief, leken de cijfers voor het energieverbruik, de luchtvervuiling en de CO2-uitstoot in China zich eind maart allemaal te herstellen. Dat blijkt ook uit de laatste gegevens van Myllyvirta, waarin voor de periode van zeven weken vanaf begin februari een daling van nog maar 18 procent te zien is.
Niet dat alles weer bij het oude is. Wie in Beijing om zich heen kijkt, ziet dat de dienstensector nog grotendeels platligt, zegt Shuo, en dat veel kleine bedrijfjes gesloten zijn. Intussen krijgen sectoren in China die weer op gang komen te maken met een nieuwe uitdaging: het gebrek aan vraag naar hun producten vanuit het buitenland.
Volgens Shuo is het “onvermijdelijk” dat een toekomstig stimuleringspakket van de Chinese overheid ook enkele grootschalige infrastructuurprojecten zal omvatten, want de Chinese regering geeft de voorkeur aan zo’n strategie om de economische achteruitgang in de dienstensector te compenseren. Zulke maatregelen zullen waarschijnlijk tot een nieuwe, sterke stijging van de CO2-uitstoot leiden, maar onduidelijk is nog of die stijging de algehele daling van de uitstoot als gevolg van de krimpende economie zal goedmaken.
“Een maand geleden dachten mensen nog dat het om een tijdelijke dip in de uitstootcurve ging,” zegt Shuo. “Als je niet verder kijkt dan het tijdsbestek van één jaar, is het lastig om dit alles in te schatten. Maar zowel wereldwijd als in China is deze teruggang van de economie wel wat serieuzer dan een tijdelijke dip.”
Neergang in Europa en de VS
Terwijl de Chinese economie hortend en stotend weer op gang komt, gaat het slecht met de economieën van de VS en de EU, die respectievelijk op de tweede en derde plaats staan wat betreft wereldwijde CO2-uitstoot. Uit voorlopige gegevens blijkt dat het energieverbruik en ook de uitstoot door de vervoerssector drastisch zijn gedaald als gevolg van het advies om niet naar het werk te komen en het stilleggen van niet-essentiële sectoren.
In Italië, waar voornamelijk aardgas voor de elektriciteitsopwekking wordt gebruikt, is het energieverbruik gestaag afgenomen sinds het land eind maart in ‘lockdown’ ging. Tegen het einde van de maand lag de vraag 27 procent lager dan in dezelfde periode in 2019, zo blijkt uit een memorandum van 30 maart van het adviesbureau Wood Mackenzie. Ook in Frankrijk (waar elektriciteit vooral met behulp van kernenergie wordt opgewekt en waar de landelijke ‘lockdown’ ongeveer een week later werd afgekondigd dan in Italië) stortte het energieverbruik in, terwijl de vraag naar elektriciteit in Groot-Brittannië (dat vooral met aardgas wordt opgewekt) is begonnen te dalen nadat de Britten eind maart werd gevraagd om thuis te blijven.
Volgens een raming die afgelopen week is gepubliceerd door Marcus Ferdinand, analist van het adviesbureau Independent Commodity Intelligence Services, zou de vraag naar energie in de hele EU – aangenomen dat de daling van het energieverbruik in Italië laat zien wat andere landen nog te wachten staat – tegen het einde van dit jaar met 6,2 procent kunnen zijn gedaald, vergeleken met een wereld zonder pandemie.
Als we deze afname in het elektriciteitsverbruik in Europa combineren met de voorspelde sterke daling van de industriële activiteit en van de bedrijvigheid in de luchtvaart, dan zal de CO2-uitstoot dit jaar volgens Ferdinand met maar liefst 389 miljoen ton dalen. Dat is meer dan de totale jaarlijkse uitstoot van Frankrijk en bijna negen procent van de cumulatieve doelstelling voor 2020 van de EU als geheel.
Maar Ferdinand wijst er wel op dat deze schatting berust op “behoorlijk wat veronderstellingen, die we in de loop van de crisis opnieuw zullen moeten evalueren.” Maar hoewel enkele van deze economische inschattingen, zoals een geschatte daling met 50 procent van de industriële bedrijvigheid in de maanden van april tot juni, achteraf te pessimistisch zouden kunnen zijn, houdt de analyse geen rekening met enkele andere belangrijke bronnen van CO2-uitstoot, zoals het wegtransport, dat in zwaar getroffen landen als Italië eveneens sterk is afgenomen. (In de analyse van Ferdinand is alleen gekeken naar sectoren waarvan de CO2-uitstoot wordt gereguleerd door het Europese systeem voor emissiehandel EU-ETS.)
Ook in de VS lijkt de CO2-uitstoot van de transportsector sterk te zijn gedaald. Volgens Trevor Reed, analist van het transportonderzoeksbureau INRIX, was het personenvervoer in de VS begin vorige week met zo’n 38 procent afgenomen. Die daling resulteert in eenzelfde en mogelijk zelfs proportioneel hogere afname van de CO2-uitstoot, aangezien auto’s die nog wél rijden bij de lage verkeersdrukte vaak efficiënter hun weg kunnen volgen.
Ook de luchtvaartsector, bekend om zijn relatief hoge CO2-uitstoot, maakt zware tijden door. Hoewel het wegtransport over lange afstanden volgens Reed voorlopig niet lijkt te zijn afgenomen, verwacht hij dat ook deze sector een daling te zien zal geven als de lockdown-maatregelen aanhouden, de recessie dieper wordt en de vraag naar niet-essentiële goederen begint af te nemen.
Aangezien de transportsector in de VS van alle sectoren de meeste broeikasgassen uitstoot en het personenvervoer goed is voor ongeveer 60 procent van deze emissies, zou de uitwerking van deze daling op de totale uitstoot van de VS aanzienlijk kunnen zijn.
De daling van het stroomverbruik in de VS is wat lastiger in te schatten. Uit een analyse van de Scotiabank van 31 maart bleek dat de vraag naar elektriciteit binnen de industrie en de handel weliswaar aan het “instorten” was, maar dat het verbruik door Amerikaanse huishoudens juist toenam, aangezien miljoenen burgers nu thuis moeten blijven en daar hun lampen, tv’s en energievretende spelletjescomputers gedurende meer uren van de dag inschakelen.
Maar Adam Jordan, analist van de energiesector bij Genscape, onderdeel van Wood Mackenzie, wijst erop dat deze inschatting “op een tamelijk korte termijn” van toepassing is. Volgens hem lijkt het erop dat lockdowns in de meeste delen van de VS “de topdrukte op elektriciteitsnetten juist verminderen”, vooral aan de Oost- en Westkust van de VS.
“Als dit op de lange termijn uitgroeit tot een aanhoudende recessie, dan denk ik dat de algehele vraag sterker zal afnemen dan kan worden goedgemaakt door huishoudens,” zegt hij.
Onzekerheid op lange termijn
Al met al komt uit deze analyses een beeld van een ongekende en wereldwijde ontwrichting als gevolg van de corona-pandemie naar voren, een ontwrichting die tot een korte afname in de CO2-uitstoot van enkele van de belangrijkste economieën leidt. Hoewel het lastig is om te voorspellen hoe snel deze economieën en daarmee de wereldeconomie als geheel weer zal opkrabbelen (iets wat bovenal zal afhangen van de vraag hoe efficiënt de respons op COVID-19 zal blijken te zijn), heeft deze pandemie nu al zijn stempel gedrukt op de totale CO2-uitstoot van 2020.
“Ik verwacht dat dit probleem zich wat betreft een afgeremde economische groei nog enkele jaren zal voortslepen” zegt Glen Peters, directeur onderzoek van het Center for International Climate and Environment Research in Oslo, Noorwegen.
Omdat de wereldwijde toename van de CO2-uitstoot in direct verband staat met economische groei, denkt Peters dat de coronacrisis tot een daling van één procent of meer in de wereldwijde CO2-uitstoot kan leiden, een daling die is te vergelijken met wat er tijdens de kredietcrisis van 2008-2009 gebeurde. Maar als de economische recessie ernstiger blijkt te zijn dan momenteel wordt voorspeld, dan zou de totale uitstoot nog verder kunnen dalen.
Wanneer de huidige gezondheidscrisis en de daaropvolgende economische winter eenmaal voorbij zijn, zal de wereld voor een keuze komen te staan. Als landen bij de wederopbouw van hun economieën vooral blijven vertrouwen op aloude en vieze energiebronnen als historisch goedkope aardolie, dan zal de CO2-uitstootweer omhoog schieten. Maar het besluit van de regering-Trump om het terugdraaien van regels voor zuinig brandstofgebruik deze week te voltooien en ook het recente stimuleringsplan van vijftig miljard dollar om de luchtvaartindustrie uit de brand te helpen, wijzen erop dat de Amerikaanse regering voorlopig niet van plan is om na de coronacrisis het gebruik van fossiele brandstoffen terug te draaien.
Maar onder een andere president zou dat kunnen veranderen. Zoals veel experts in de afgelopen weken hebben opgemerkt, zouden economieën na deze pandemie in een groenere, klimaatvriendelijker richting kunnen worden geduwd door het gebruik van schone energie te stimuleren, bijvoorbeeld via belastingvoordelen voor hernieuwbare energiebronnen en elektrische voertuigen, investeringen in klimaatneutrale infrastructuur en efficiëntere bouwmethoden. En maatschappelijke veranderingen die het gevolg zijn van de lockdowns tijdens de coronacrisis, zoals het toegenomen gebruik van telegesprekken en virtuele vergaderingen en congressen, zouden de wereld een beetje meer momentum kunnen geven.
“We hebben de kans om deze stimuleringsplannen in te richten rond maatregelen die de overstap naar schonere energie versnellen en onze energieweerbaarheid verstevigen, zodat landen en sectoren sterker uit deze crisis komen dan ze voorheen waren,” zegt Faith Birol, directeur van de International Energy Agency.
Dit artikel werd oorspronkelijk in het Engels gepubliceerd op NationalGeographic.com
