Rotorbladen doorklieven de ijskoude lucht als de helikopter zich opmaakt om te landen op een klif. Bij het uitstappen ademt Gina Moseley diep in terwijl ze het indrukwekkende uitzicht over het Groenlandse landschap in zich opneemt. Als je het kale landschap in je opneemt, is het lastig voor te stellen dat Donald Trump verregaande interesse heeft om dit onherbergzame eiland in te lijven voor de Verenigde Staten.
In zuidelijke richting strekt een bevroren meer zich kilometerslang uit, om uiteindelijk plaats te maken voor bruine en grijze plateaus, slechts onderbroken door de witte vegen van gletsjers in de verte. In tegenovergestelde richting, dik negenhonderd kilometer verderop, bevindt zich de noordpool.
Behalve fotograaf Robbie Shone – tevens Moseleys partner –, klimspecialist Chris Blakeley en de helikopterpiloot, is hier helemaal niemand. Het weer is mild, perfect eigenlijk: net boven het vriespunt. Maar Moseley weet dat er uit het niets stormen kunnen opsteken, met gevaarlijke rukwinden en dichte mist.
Als ze dan niet maken dat ze wegkomen, lopen ze het gevaar vast te komen zitten in een van de meest afgelegen streken ter wereld. De risico’s zijn dus groot, maar dat geldt ook voor de kans op geweldige ontdekkingen.
Als eerste ooit in de Grot van Wulff Land
Moseley, een Britse paleoklimatoloog en grotonderzoeker, kijkt al ruim tien jaar uit naar dit moment. Ze droomde ervan deel uit te maken van het eerste team dat de Grot van Wulff Land (WUL-8), een van de meest afgelegen grotten op aarde, zou verkennen. En om er dan monsters te verzamelen die een nieuw licht zouden werpen op de klimaatgeschiedenis van Groenland.
Haar eerste kennismaking met de grot is een korrelige foto uit de jaren vijftig: een brede ingang hoog in een steile rotswand. Het idee dat nog nooit iemand ook maar één stap binnen heeft gezet, laat haar niet meer los. Al vijftien jaar is ze geobsedeerd door dezelfde vragen: hoe groot is hij, hoe diep is hij? En, minstens zo belangrijk, welke wetenschappelijke schatten houdt de grot verborgen?
Moseley is vastberaden om de Grot van Wulff Land en soortgelijke grotten te verkennen en er monsters te verzamelen. Minerale afzettingen kunnen vertellen hoe het klimaat in Groenland er honderdduizenden of zelfs miljoenen jaren geleden uitzag.
En mogelijk kan die informatie wetenschappers ook helpen voorspellen wat de opwarming van de aarde in de toekomst teweegbrengt. Dat gaat echter niet zomaar. Moseley heeft diverse obstakels moeten overwinnen om haar doel te bereiken: logistiek, financieel en professioneel, maar ook emotioneel.
Leestip: Tijdmachines bestaan niet? Voor archeologen komen de ijsgrotten in de Alpen behoorlijk in de buurt
Nu is het dan zover, ze hoeft alleen nog maar af te dalen naar de ingang om te zien wat nog nooit iemand heeft gezien. Zodra de helikopter is uitgedraaid, valt er een diepe stilte: het startsein voor het team om de touwen vast te maken en de uitrusting klaar te zetten.
Liefde voor grotten, waarom?
Moseley’s liefde voor ondergrondse werelden begint al lang voordat ze van de Groenlandse grot heeft gehoord. Ze is pas twaalf jaar als ze met het gezin kampeert in het Engelse Somerset en haar moeder haar meeneemt om voor het eerst een grot te verkennen.
‘Ik vond het vanaf het allereerste moment geweldig,’ vertelt ze. Ze herinnert zich dat ze door een bos liep en ‘ineens onder de grond verdween, ver weg van de wereld boven’. Als tiener spaart ze met een krantenwijk voor zomerse grotavonturen.
‘Elke grot heeft zijn eigen persoonlijkheid,’ zegt Moseley. ‘Nat, droog, diep, ondiep, verticaal, horizontaal: elke ervaring is anders.’ Haar liefde voor grotten leidt tot een doctoraat in de paleoklimatologie aan de University of Bristol.
Tijdens haar studie komt ze erachter dat grotten niet alleen spannend zijn om ze te verkennen, maar ook een soort tijdscapsules zijn. Ze bevatten gegevens over het klimaat in het verleden in de vorm van minerale afzettingen die zich in duizenden jaren hebben opgebouwd.
Leestip: In de Postojna-grot in Slovenië sta je oog in oog met draken
Deze afzettingen ontstaan wanneer water in een grot druppelt of erdoor stroomt, waarbij kleine hoeveelheden mineralen achterblijven. Deze groeien mettertijd uit tot stalactieten, stalagmieten en andere druipsteenstructuren.
Elke laag afgezet mineraal bevat informatie over de temperatuur op het moment van ontstaan, zodat ze samen een databank vormen van het klimaat door de eeuwen heen in de betreffende regio.
Het begin van een groot avontuur
Op een avond in 2008, tijdens een bijeenkomst van de grotvereniging van de universiteit in een lokale pub, loopt Moseley Charlie Self tegen het lijf, een boomlange speleoloog. Self vertelt haar over een grot in Groenland die hij absoluut wil bezoeken: de Grot van Wulff Land.
Die is in 1958 gefotografeerd door twee Amerikaanse geologen terwijl ze met een verkenningsvliegtuig over het noorden van Groenland vlogen. Op de korrelige afbeelding lijkt de ingang behoorlijk groot, maar het is onduidelijk hoe diep de grot is.
Door de geïsoleerde ligging en moeilijk bereikbare opening in een rotswand heeft niemand de grot ooit vanbinnen gezien. ‘Ik raakte meteen opgewonden, ik kon me niet eens kon voorstellen dat er grotten in Groenland waren’, vertelt Moseley.
Een paar dagen later geeft Self haar een map met daarin de rapporten van de geologen, kaarten en andere informatie die hij in de loop der jaren heeft verzameld om een expeditie te plannen.
Zo blijkt een korte periode in de zomer de optimale tijd voor een poging, maar is de dichtstbijzijnde landingsstrook vijftig kilometer verderop, op gevaarlijk bergterrein. En in de regio, vernoemd naar de Zweedse ontdekkingsreiziger Thorild Wulff (1877-1917), is het weer hoogst onvoorspelbaar, met als risico dat een expeditie wekenlang vast komt te zitten.
Leestip: Deze vijf grotten in Frankrijk mag je niet overslaan
Moseley maakt kopieën van de documenten en verstopt die in een la. ‘Ik ging het niet rondbazuinen bij mensen in mijn vakgebied,’ zegt ze. ‘Want ik besefte dat als ik me zou verspreken, de kans bestond dat ik de primeur kwijt zou raken.’
Eerder dat jaar, tijdens een grotverkenningstocht naar Kreta, komt ze in een groep terecht onder leiding van Robbie Shone. Shone is daar met de speleologische vereniging van de University of Sheffield.
Terwijl de anderen worstelen om nieuwe grotten te vinden, heeft het team van Shone en Moseley meer succes: ze vinden samen de ene na de andere. Hun gedeelde liefde voor grotten vormt de basis voor een romantische relatie, die een jaar later begint. Het duurt nog enkele maanden nadat ze een stel zijn geworden voordat Moseley haar map met informatie over Groenland aan Shone durft te tonen. Ook hij is meteen geïntrigeerd.
Als iemand die fotografen heeft geassisteerd op ambitieuze grotavonturen, zoals de verkenning van grote ondergrondse rivierstelsels in Papoea-Nieuw-Guinea, begrijpt Shone maar al te goed wat het behelst om een expeditie met hoog risico te ondernemen.
Maar ja, de Grot van Wulff Land is wel van de buitencategorie. ‘Ik dacht altijd dat het waanzin was, een onmogelijk project’, weet Shone nog.
Kostbare klimaatgegevens
De geschiedenis van het klimaat kan ons veel leren over wat we in de toekomst kunnen verwachten. De aarde heeft in de loop van haar bestaan extreme klimaatveranderingen doorgemaakt, laverend tussen twee uitersten: hete broeikasperioden versus koude ijstijden.
Wetenschappers denken dat er waarschijnlijk nog vier belangrijke ijstijden waren, tijdperken in de geschiedenis van de aarde met permanente ijskappen, voordat de huidige – die tot vandaag voortduurt – zo’n 2,6 miljoen jaar geleden begon.
Elke ijstijd kent koudere en warmere perioden, waarin gletsjers aangroeien of juist afsmelten, aangeduid als glaciale en interglaciale periodes.
Vóór het einde van het laatste glaciaal, ongeveer 11.500 jaar geleden, was een groot deel van Noord-Amerika en Europa bedekt met een dikke laag ijs. ‘We willen deze processen beter begrijpen,’ zegt Christo Buizert, klimatoloog van Oregon State University.
‘Hoe werkt de interactie tussen de oceaan en de atmosfeer op de zeer lange termijn? Hoe gevoelig zijn de ijskappen voor temperatuurveranderingen? Hoeveel wereldwijde opwarming veroorzaakt een bepaalde hoeveelheid kooldioxide?’
Leestip: De enerverende eerste expeditie naar de Noordpool per luchtballon
Groenland en Antarctica kunnen rekenen op speciale aandacht van paleoklimatologen, vanwege het ijs dat honderdduizenden jaren niet is gesmolten. Dit levert een ononderbroken reeks klimaatgegevens op.
Aan de hand van uit Groenlandse ijskappen geboorde monsters konden onderzoekers de klimaathistorie van het eiland reconstrueren tot ongeveer 130.000 jaar geleden. Een onafzienbare tijd, maar nog lang niet ver genoeg terug in het verleden.
Belangrijke bijdrage aan de wetenschap
Wanneer Moseley op de grot in Groenland stuit, beseft ze dat er een manier is om het record van 130.000 jaar te verbreken: druipstenen zoeken die honderdduizenden jaren terug in de tijd kunnen gaan.
Toch duurt het nog vijf jaar tot ze, inmiddels als onderzoeker aan de Universiteit van Innsbruck, serieus begint na te denken over de reis. De Grot van Wulff Land lijkt dan nog steeds buiten bereik, maar tussen de papieren die Self haar heeft gegeven zit een artikel uit 1960.
De Grot van Wulff Land is van de buitencategorie. ‘Ik dacht altijd dat het waanzin was, een onmogelijk project.’ – fotograaf Robbie Shone.
De auteurs zijn William Davies en Daniel Krinsley, de geologen die het noorden van Groenland vanuit de lucht hebben gefotografeerd. Kennelijk is het ze gelukt grotten in het toegankelijkere noordoosten te verkennen.
Wat Moseley het meest enthousiast maakt is de vermelding van een druipsteenafzetting van ruim tien centimeter dik op de bodem van een van de grotten, bedekt met ‘stompjes stalagmieten’.
Dit is het bewijs dat de grotten druipstenen bevatten die je kunt meenemen om in het lab te bestuderen. En aangezien niemand ooit een klimaatdossier van Groenland op basis van grotten heeft opgebouwd, kan dat een belangrijke bijdrage aan de wetenschap zijn. Alleen, zie er eerst maar eens te komen.
Tijdens haar onderzoek naar eerdere poolexpedities kruist haar pad dat van ontdekkingsreiziger Clive Johnson. Ze vertelt hem dat ze weinig budget heeft. ‘Hij schrapte de helikopters, wat een grote kostenpost was,’ zegt Moseley.
Het betekent wel dat de groep een zware tocht over ruig terrein moet maken, met alle uitrusting op de rug. En dan nog hangt er een prijskaartje aan dat niet haalbaar lijkt.
Vastbesloten vraagt Moseley kleine subsidies aan en benadert ze potentiële geldschieters. Uiteindelijk voorzien 59 individuele en institutionele sponsors, waaronder de National Geographic Society, in de benodigde fondsen met een totale waarde van zo’n 115.000 euro.
Op naar Groenland
Op 29 juli 2015 stappen Moseley en Shone, samen met drie anderen, op een Deense militaire basis aan boord van een vliegtuig dat ze naar het Centrum meer in Noordoost-Groenland brengt.
Naast kampeeruitrusting en rantsoenen hebben ze een opblaasbare boot met buitenboordmotor bij zich. Het vliegtuig vertrekt weer en laat het groepje achter om zich eigenhandig een weg te banen door de ruige Arctische wildernis.
Als ze eenmaal het meer zijn overgestoken en daar een basiskamp hebben ingericht, kan de zware driedaagse tocht beginnen naar de vallei waar de grotten zich bevinden. De meeste teamleden hebben zich maandenlang fysiek voorbereid, en allemaal hebben ze cursussen gevolgd hoe je jezelf kunt verdedigen tegen ijsberen, inclusief het gebruik van geweren. Al geldt doodschieten wel als laatste redmiddel.
Leestip: Zo zag je de ijsbeer nog nooit: heerlijk luierend in een bed van groen (en paars)
Maar waar ze niet op voorbereid zijn, zijn de muggen die hen met hele zwermen tegelijk teisteren. ‘Op een gegeven moment telde ik meer dan tweehonderd beten op één arm,’ zegt Moseley.
Ook op de omvang van het landschap hebben ze zich enigszins verkeken. ‘Er is niets wat je een gevoel van verhoudingen geeft,’ zegt Shone. ‘Je ziet in de verte een rivier en wat een korte wandeling lijkt, kost vervolgens een halve dag.’
Ze documenteren uiteindelijk 26 grotten, waaronder een aantal dat nog niet eerder is onderzocht, en verzamelen zestien druipsteenmonsters. In twee dagen lopen ze terug naar het kamp, waarbij hun tassen bijna uit elkaar barsten van de stukken druipsteen.
Leestip: In de Postojna-grot in Slovenië sta je oog in oog met draken
‘Ik heb een filmpje van Gina op mijn telefoon,’ zegt Shone. ‘Ze kan nauwelijks lopen door de enorme rugzak vol monsters.’ Het blijkt het allemaal waard, want hun harde werk wordt beloond.
Een radiochemische analyse van een monster toont aan dat het zich tussen 537.000 en 588.000 jaar geleden heeft gevormd. Aangezien de vorming van druipsteen vloeibaar water vereist, is dit het bewijs dat Groenland destijds natter en warmer was.
De droomexpeditie naar Wulff Land
Voor Moseley blijft het niet bij die ene keer, ze leidt nog twee expedities naar andere grotten in Groenland, in 2018 en 2019. Met elke zware reis en een groeiende verzameling druipsteen creëert ze een gedetailleerd archief van Groenlands paleoklimaat.
Ondertussen blijft de Grot van Wulff Land in Moseleys achterhoofd rondspoken. Maar zo’n onderneming vergt nóg meer fondsen en een nóg betere planning. Dan heeft ze wel degelijk een helikopter nodig en moet je er van tevoren al een keer heen om een voorraad brandstof aan te leggen.
En dan is het eindelijk zover: in juli 2023 vliegen Moseley, Shone en drie andere leden van hun expeditieteam vanuit IJsland naar Wulff Land, op bijna vijftig kilometer van hun hoofddoel en enkele andere grotten die ze op het oog hebben.
Het plan is dat ze met de helikopter heen en weer vliegen tussen het basiskamp en de rotsformaties, maar dan moet het weer wel meewerken. Op de eerste dag is het zicht goed. Terwijl de helikopter de rotswand nadert, ontwaren ze de monding van de grot.
Maar zonder referentie om de schaal correct in te schatten, lijkt de omvang tegen te vallen. ‘Nou, dat is me wel een anticlimax,’ merkt Blakeley droogjes op. Maar ja, ze zijn er nu toch, dus hij en Shone gaan als eersten op pad om de locatie te verkennen.
Leestip: Wat de lavatunnels van een vulkaan op La Palma ons leren over buitenaardse levensvormen
Eenmaal boven op de klif maakt Blakeley een ankerpunt om vervolgens naar de ingang van de grot te abseilen. Hij is al even onderweg als Shone hem hoort roepen om meer touw. Hij heeft toch 150 meter, denkt Shone nog.
En dus daalt ook hij af, nieuwsgierig hoe Blakeley in hemelsnaam door zijn touw heen kan zijn. Dan kijkt hij naar beneden en ziet hem. ‘Ik zag hoe klein hij oogde in vergelijking met de grotopening,’ herinnert Shone zich. ‘En ik dacht: o, mijn god, die grot is gigantisch!’
Met kloppend hart daalt het hele team af naar de ingang. En dan gaan ze naar binnen. Het voelt als het betreden van een kathedraal; het gewelf is wel veertig meter hoog. Vogels die in de grot broeden cirkelen boven hun hoofd.
‘Er was een turquoise plas bij de ingang,’ vertelt Moseley. ‘De bodem was bezaaid met enorme rotsblokken, ter grootte van een auto.’ Achter in de grot zien ze hoge doorgangen en grote ijskristallen die de wanden bedekken.
Hoezeer ze ook onder de indruk zijn van de overweldigende omvang, heeft Moseley ook reden om teleurgesteld te zijn. Er zijn namelijk geen druipstenen te vinden. Als die zich al hebben gevormd, dan zijn ze waarschijnlijk verpletterd door de rotsblokken.
Druipsteen gespot
Gelukkig staan er nog andere grotten op het programma, maar slecht weer maakt dat een tijdlang onmogelijk. Door lage bewolking, harde wind, mist en sneeuw is het te riskant om de helikopter te gebruiken.
Er zit niets anders op dan wachten tot de omstandigheden verbeteren. En dat duurt wel even. ‘We hebben veel tijd doorgebracht in het basiskamp, waar we thee dronken en droomden over wat we eigenlijk allemaal hadden kunnen doen,’ zegt Moseley.
Maar ook in dit onherbergzame gebied geldt: na regen komt zonneschijn. Het weer klaart op, zodat de groep zich kan opsplitsen in twee teams om alsnog de andere nabijgelegen grotten te verkennen.
Moseley en Shone ontdekken er een met verschillende doorgangen, waarvan de wanden bedekt zijn met ijs en ijskristallen. Shone wil zich net klaarmaken om het te fotograferen als Blakeley, die touw doortrekt naar een andere grot, zich via de radio meldt: hij heeft druipsteen gevonden.
Moseley en Shone weten niet hoe snel ze erheen moeten om monsters te verzamelen, de enige die ze uiteindelijk van deze expeditie mee naar huis nemen. Dat is het mooie van expedities naar onbekende oorden, zegt Shone: ‘Je weet nooit echt hoe het zal uitpakken.’
Leestip: Het einde van de Mayabeschaving verliep anders dan we dachten
Dat geldt ook voor wetenschappelijk onderzoek. Enkele maanden nadat ze van Wulff Land zijn teruggekeerd, komen uit een Chinees lab de dateringen binnen van de handvol druipsteenmonsters die ze in 2015 en 2019 hebben verzameld.
Volgens de analyse zijn deze monsters enkele miljoenen jaren oud, een verbluffende uitkomst. ‘Ze ontstonden in een tijd dat het aandeel koolstofdioxide in de atmosfeer óf vergelijkbaar was met vandaag de dag óf waar het in de volgende decennia tot eeuwen heen gaat,’ zegt Moseley, waarbij haar stem overslaat van enthousiasme.
Opwindende resultaten
Het onderzoek naar de monsters uit 2023 is nog volop aan de gang en Moseley hoopt dat ook die een grondig inzicht in het verleden van Groenland prijsgeven. Maar de resultaten uit 2015 en 2019 zorgen nu al voor opwinding.
‘Het is een wereld waarin de samenstelling van de atmosfeer lijkt op die van nu. We kunnen veel leren over de staat van het Arctische klimaat onder die omstandigheden om ons beter voor te bereiden op de toekomst. Dat is geweldig, maar ook wel een beetje beangstigend.’
Zij het vast niet zo beangstigend als afdalen van een klif om een onverkende grot te betreden. Als hedendaagse ontdekkingsreiziger wil Moseley dan ook niets liever dan zichzelf en de wetenschap blijven confronteren met het onbekende.
