Nu de VS zich opmaakt voor een nieuwe golf van COVID-19-besmettingen, zijn wetenschappers bezorgd over de plotselinge en snelle verbreiding van nieuwe Omikron-subvarianten. Uit gegevens van de Amerikaanse Centers for Disease Control and Prevention (CDC) die vorige week zijn gepubliceerd, blijkt dat de subvarianten BQ.1 en BQ.1.1 nu verantwoordelijk zijn voor ruim tien procent van alle gevallen, terwijl de subvariant BF.5 bij nog eens vijf procent van de Amerikaanse patiënten wordt aangetroffen.

Volgens John Swartzberg, expert in infectieziekten en vaccinologie aan de School of Public Health van de University of California in Berkeley, kan de situatie ‘binnen een paar weken omslaan’ als deze subvarianten zich in dit tempo blijven verspreiden. ‘Een van deze stammen of alle drie de stammen zouden de bestaande Omikron-subvariant BA.5 als de meest wijdverbreide SARS-CoV-2-stam kunnen verdringen.’ (Wereldwijd maken experts zich ook zorgen om andere Omikron-subvarianten, zoals XBB.)

Wat zijn deze subvarianten precies en in welk opzicht verschillen ze van voorgaande stammen? We zetten de belangrijkste feiten op een rijtje.

Wat zijn ‘B1.1', ’Q.1’, ‘BQ' en ‘BF.7’?

De drie Omikron-subvarianten die zich in de VS momenteel razendsnel verbreiden, zijn allemaal afstammelingen van BA.5, de subvariant die nog altijd verantwoordelijk is voor circa twee derde van alle COVID-19-besmettingen in de VS. Zoals eerder door National Geographic werd gemeld, zijn alle Omikron-afstammelingen zorgwekkend omdat ze een aantal eigenschappen gemeen hebben: ze verbreiden zich gemakkelijker dan voorgaande varianten en kunnen opgebouwde antistoffen tegen COVID-19 omzeilen.

Volgens Stuart Ray, expert in infectieziekten aan de Johns Hopkins University in Baltimore, Maryland, zijn vooral BQ.1, BQ.1.1 en BF.7 zorgwekkend omdat deze subvarianten mutaties hebben ontwikkeld in de eiwitreceptoren op de uitsteeksels (‘spikes’) van het coronavirus, een component dat van fundamenteel belang is voor zijn vermogen om het immuunsysteem van de mens te omzeilen.

Ray ziet deze subvarianten als voorbeelden van een fenomeen dat ‘convergente evolutie’ wordt genoemd, een proces waarbij verschillende organismen onafhankelijk van elkaar dezelfde evolutie doormaken. ‘Veranderingen in dat gebied van de spikes doen zich in talloze afstammingslijnen voor, wat erop duidt dat deze mutaties grote evolutionaire voordelen opleveren,’ zegt hij. ‘Ook al ontwikkelen de stammen zich onafhankelijk van elkaar, ze bedenken dezelfde oplossingen voor dezelfde uitdagingen.’

Zijn de nieuwe subvarianten gevaarlijker?

Hoewel aangenomen wordt dat deze subvarianten beter zijn in het omzeilen van antistoffen, zijn er weinig aanwijzingen dat ze een ernstiger ziekteverloop veroorzaken dan eerdere stammen.

Wetenschappers maken zich wel zorgen over het feit dat de nieuwe subvarianten ook goed lijken te zijn in het omzeilen van medicijnen die worden toegediend aan mensen met een zwak afweerstelsel of aan diegenen die kwetsbaar zijn voor een ernstig verloop van de ziekte. De belangrijkste medisch adviseur van het Witte Huis, Anthony Fauci, verklaarde tegenover CBS News dat BQ.1.1. ogenschijnlijk in staat is om ‘belangrijke monoclonale antistoffen te ontwijken.’ Deze antistoffen worden gebruikt in medicijnen als tixagevimab en zijn ontworpen om zich te hechten aan hetzelfde gebied van eiwitreceptoren op de spikes van het virus waar eerdere mutaties tot nieuwe subvarianten hebben geleid. Meer onderzoek is nodig om dit probleem te bevestigen.

Ray wijst erop dat het lastig is om het ziekteverwekkende vermogen van de nieuwe subvarianten te vergelijken met dat van eerdere stammen, gezien het niveau aan immuniteit dat inmiddels in de bevolking is opgebouwd. Zo is het heel goed mogelijk dat deze subvarianten veel meer schade zouden hebben aangericht als ze vóór de introductie van de huidige vaccins tegen COVID-19 zouden zijn opgedoken.

‘Als mensen met behulp van vaccins hun immuniteit niet in stand houden, zouden we een toename van het aantal ernstige gevallen kunnen zien,’ zegt hij. Zelfs met milde ziekteverlopen is er alle reden om bezorgd te zijn over het opnieuw oplopen van het aantal ziektegevallen, want dit soort herhaalinfecties wordt in verband gebracht met hart- en vaataandoeningen, aandoeningen van de hersenen en post-COVID-19-complicaties. ‘Vaccinatie is de manier om de immuniteit in stand te houden, en onze beste oplossing zijn nu bivalente vaccins.’

Bescherming tegen subvarianten

Er zijn nog niet voldoende gegevens beschikbaar om antwoord te kunnen geven op de vraag of bivalente vaccins – nieuwe versies van de oorspronkelijke vaccins die specifiek bescherming bieden tegen de Omikron-subvarianten BA.4 en BA.5 – ook beschermen tegen de nieuwe subvarianten. Dus waarom zijn de meeste experts vrij optimistisch? Ashish Jha, COVID-19-coördinator van het Witte Huis, legde vorige week op een persconferentie uit dat de drie nieuwe subvarianten allemaal afstammen van de Omikron-subvariant BA.5.

‘Dat betekent dat onze bijgewerkte bivalente vaccins een veel hogere mate van bescherming moeten bieden dan het oorspronkelijke vaccin-prototype zou hebben geboden,’ zegt hij. ‘Uiteraard zullen we nog precies onderzoeken om hoeveel bescherming het gaat, maar ik heb er alle vertrouwen in dat onze aangepaste vaccins goed zullen blijven werken, vooral tegen een ernstig ziekteverloop.’

Philip Chan, assistent-professor geneeskunde aan de Brown University in Providence, Rhode Island, meent dat vooral de nieuwe bivalente boosters welkom zijn. Hij wijst erop dat de meeste experts van mening zijn dat de oorspronkelijke vaccins nog altijd bescherming bieden tegen een ernstig ziekteverloop en tegen ziekenhuisopname, iets wat ook geldt in het geval van varianten die gedurende de pandemie zijn opgedoken.

Wat nu?

De meeste experts vinden dat de nieuwe subvarianten duidelijk maken dat vaccins en het dragen van een mondkapje nog altijd heel belangrijk zijn – en misschien nóg belangrijker zullen worden als ooit zou blijken dat monoclonale antistoffen niet goed werken tegen de nieuwste versies van het coronavirus.

“Wat deze nieuwe mutaties ons vertellen, is dat het virus nog niet klaar met ons is,’ zegt Swartzberg. Hoewel niemand kan voorspellen hoe het virus zich verder zal ontwikkelen, denkt hij dat we ervan uit mogen gaan dat het aantal ziektegevallen in de VS de komende zes tot acht weken sterk zal stijgen.

‘Ik denk zeker dat de kalme periode die we momenteel doormaken niet zal doorzetten tot na Thanksgiving [24 november],’ zegt hij. ‘We zouden er alles aan moeten doen om onszelf, onze familie en onze gemeenschap tegen nieuwe besmettingen te beschermen.’

Dit artikel werd oorspronkelijk in het Engels gepubliceerd op nationalgeographic.com