Goli Otok werd door mensen die ooit de pech hadden in deze gevangenis te belanden, omschreven als een ‘Levende Hel’.

Het gevangeniseiland ligt ruim drie kilometer voor de kust van Kroatië en was geen gewone gevangenis maar een plek waar krijgsgevangenen en later dissidenten werden ondergebracht. Al in de Eerste Wereldoorlog gebruikte Oostenrijk-Hongarije het eilandje als kamp voor Russische krijgsgevangenen.

In 1948, toen de Koude Oorlog zich begon af te tekenen, verbrak de Joegoslavische leider en communistische revolutionair Josip Broz Tito alle banden met de Sovjet-Unie. Goli Otok groeide al snel uit tot een werkkamp voor politieke gevangenen, met name voor diegenen in Joegoslavië die Sovjetleider Jozef Stalin bleven steunen of zich anderszins verzetten tegen de alleenheerschappij van Tito.

Uit documenten die in 1970 door de CIA openbaar werden gemaakt, blijkt dat het regime van Tito tussen 1948 en 1955, toen de gevangenis in vol gebruik was, geregeld politieke dissidenten liet oppakken. Geschat wordt dat in 1956 inmiddels ruim 15.000 mensen op het piepkleine eilandje gevangen hadden gezeten en dat mogelijk 600 van hen zijn omgekomen – sommigen naar verluidt als gevolg van martelingen. In het CIA-rapport werd het eilandje omschreven als Tito’s ‘Duivelseiland’ in de Adriatische Zee en werd beweerd dat het een gevangenis voor Stalin-aanhangers en andere tegenstanders van Tito’s regime was. (De gevangenis werd ook wel het ‘Kroatische Alcatraz’ genoemd, vanwege de locatie op een eilandje en de extreme beveiliging.)

De gevangenis werd eind jaren tachtig van de vorige eeuw gesloten, toen het IJzeren Gordijn zich in heel Oost-Europa begon te openen, in de tijd dat de Berlijnse Muur viel en de Sovjet-Unie langzaam begon in te storten.

Tegenwoordig is de eilandgevangenis een ruïne en herinneren de spookachtige overblijfselen aan het totalitaire regime van Tito. Op het amper vierhonderd hectare grote eilandje groeit weinig vegetatie en graast slechts her en der een schaap. De enige menselijke bezoekers zijn de schaarse toeristen die de gevangenisruïnes komen bekijken.

De Nederlandse documentairemaker Bob Thissen heeft een passie voor het vastleggen en verkennen van overblijfselen als die op Goli Otok. In 2016 huurde hij eigenhandig een bootje, voer naar het eilandje en filmde er de vervallen bouwwerken.

“Als je tussen die ruïnes rondloopt (...), is dat behoorlijk griezelig,” zei hij in een vraaggesprek met National Geographic. “Je kunt de hoge muren en cellen nog altijd bekijken.”

De staalskeletten van de gebouwen uit de jaren vijftig van de vorige eeuw zijn ingestort, zoals in zijn video is te zien. In de verlaten werkplaatsen waar de gevangenen hun gedwongen arbeid moesten verrichten, ligt overal oud gereedschap en staan nog werkbanken.

Thissen overnachtte in een tentje op het eiland en ervoer de naargeestige stilte als gevolg van de afwezigheid van flora en fauna.

“Maar er zitten geen spoken,” voegde hij er lachend aan toe.