Miljardair Elon Musk schreef zijn forse gewichtsverlies eraan toe. Volgens roddelsites zijn er nog veel meer grote sterren die het gebruiken om slank te blijven. En TikTok staat vol influencers die trots hun gewichtsverlies showen op verbluffende foto’s van voor en na gebruik van het middel.

Wat het is? Een stof genaamd semaglutide, die onder verschillende merknamen verkocht wordt, zoals Ozempic en Wegovy.

Door de hype rond deze geneesmiddelen is aan beide een tekort ontstaan volgens de Amerikaanse U.S. Food and Drug Administration (FDA). Naar verwachting duurt dat nog enige maanden, wat leidt tot ongerustheid onder diabetespatiënten die van Ozempic afhankelijk zijn om hun bloedsuikerspiegel in toom te houden. Deskundigen waarschuwen dat het geen wondermiddel is en dat er risico’s kleven aan ander gebruik dan waarvoor het bedoeld is.

Dit moet je weten over semaglutide, bijvoorbeeld hoe het werkt en wat de risico’s zijn.

Wat is de wetenschappelijke verklaring voor de werking van het geneesmiddel?

Semaglutide helpt de bloedsuikerspiegel te verlagen doordat het op een hormoon lijkt dat van nature vrijkomt bij het eten van voedsel, vertelt medisch directeur Ariana Chao van het Center for Weight and Eating Disorders van de Amerikaanse University of Pennsylvania. Dankzij het middel, dat via injecties wordt toegediend, houden mensen langer een vol gevoel en hebben ze minder trek of honger.

Er is een aanzienlijke vraag naar het geneesmiddel. In 2019 had ruim 11 procent van de Amerikanen de diagnose diabetes, terwijl ruim vier op de tien volwassenen in 2020 in de categorie ‘obees’ vielen.

In 2017 keurde de FDA Ozempic goed voor gebruik voor personen met diabetes type 2. Chao vertelt dat deze patiënten vaak weinig insuline in hun bloed hebben. Insuline is een hormoon dat helpt bij het afbreken van voedsel en de omzetting daarvan in brandstof voor het lichaam. Ozempic geeft een signaal af aan de alvleesklier om meer insuline te maken. Daardoor blijft de bloedsuikerspiegel op peil en wordt de hoeveelheid glucagon (een hormoon dat de bloedsuikerspiegel laat stijgen) beperkt. Dat kan uiteindelijk leiden tot gewichtsverlies, maar deskundigen wijzen erop dat Ozempic niet voor dat doel is goedgekeurd.

Wegovy werd vorig jaar pas goedgekeurd voor patiënten met obesitas of overgewicht, en was daarmee het eerste medicijn sinds 2014 dat werd toegelaten voor langdurige gewichtsregulering. Het verschil tussen deze twee medicijnen is dat Wegovy een hogere dosis semaglutide bevat dan Ozempic. Uit klinisch onderzoek bleek dat deze hogere dosis meer gewichtsverlies opleverde, maar dat er slechts een geringe verbetering zichtbaar was in de bloedsuikerspiegel.

Wat zijn de risico’s

Net als aan ieder geneesmiddel zitten ook aan dit medicijn nadelen.

De meest voorkomende bijwerkingen zijn maagdarmklachten, zoals misselijkheid, verstopping en diarree, vertelt Chao. In zeldzamer gevallen worden ook alvleesklierontsteking, aandoeningen aan de galblaas en netvliesbeschadiging gemeld.

De middelen zijn uitgebreid onderzocht, maar het feit dat ze relatief recent zijn toegelaten betekent dat onderzoekers nog niet weten wat het effect is wanneer ze langdurig worden ingenomen. Er zijn ook weinig gegevens over wat er gebeurt wanneer mensen plotseling stoppen met het gebruik. Mogelijk zien veel mensen zich daartoe gedwongen, gezien de huidige tekorten.

Uit onderzoek blijkt wel dat patiënten mogelijk weer aankomen als ze met de middelen stoppen, vooral als ze hun levensstijl niet hebben veranderd.

‘In bijna al het onderzoek naar gewichtsverlies hangt het echt af van de basis,’ zegt endocrinoloog Sun Kim van de Stanford University. ‘Wat je aan je levensstijl doet, bepaalt hoeveel je afvalt. Als je de basis op orde hebt, dus goed eten, bewegen en slapen, gaat het je lukken. Zo niet dan kun je maar liefst twintig procent van je verloren gewicht per jaar weer aankomen.’

Deze medicijnen kunnen bovendien heel duur uitvallen, vooral wanneer de verzekering ze niet vergoedt. Volgens Kim kan een injectiepen ruim duizend euro kosten.

Wat betekent het om dit medicijn offlabel te gebruiken?

Offlabel gebruik van geneesmiddelen betekent dat je deze voor iets anders gebruikt dan waarvoor ze bedoeld en toegestaan zijn. Mogelijk zijn ze dan niet effectief of zelfs niet veilig. Ozempic is door de FDA alleen toegelaten voor mensen met diabetes type 2 en Wegovy alleen voor patiënten met een BMI van meer dan 30, of van meer dan 27 als sprake is van comorbiditeit met een gewichtsgerelateerde aandoening als hoge bloeddruk.

‘Er is geen wetenschappelijk bewijs dat deze medicatie effect heeft bij mensen die niet voldoen aan de indicatie waarvoor de FDA de middelen heeft toegelaten,’ aldus Chao. ‘We kennen ook de bijwerkingen of risico’s niet voor deze mensen; mogelijk zijn er onbekende reacties op de middelen. Obesitas is een chronische ziekte. Deze medicijnen zijn niet bedoeld als quick fix.’

En zelfs als je wel aan de voorwaarden voldoet, raden deskundigen het af om ze zonder recept te kopen in landen waar zo te verkrijgen zijn.

‘Als de middelen zonder toezicht van een zorgverlener worden gebruikt, worden ze mogelijk niet op de juiste wijze toegepast,’ aldus Chao. ‘Dat zou kunnen leiden nog ernstiger verschijnselen.’

Daarnaast stellen experts dat diabetespatiënten voorrang zouden moeten krijgen, gezien het tekort aan Ozempic.

‘Ik maak me echt zorgen om de toeleveringsproblemen. Ik hoop maar dat die tijdelijk zijn,’ aldus Kim.

‘Als ik het voor het zeggen had, zou ik het middel geven aan iemand die probeert zijn diabetes onder controle te krijgen. Ik zou liever willen dat het beschikbaar is voor mensen die het echt nodig hebben.’

Robert Gabbay, hoofd wetenschap en geneeskunde van de American Diabetes Association, zegt dat de organisatie zich ‘grote zorgen maakt’ over het tekort aan Ozempic.

‘Dit medicijn is een belangrijk hulpmiddel voor mensen met diabetes,’ stelt hij. ‘Het verlaagt niet alleen de bloedsuikerspiegel en het gewicht, maar lijkt ook hart- en vaataandoeningen (hartaanvallen) te verminderen. Die vormen een van de belangrijkste doodsoorzaken voor mensen met diabetes.’

Een laatste redmiddel?

Toch stelt Kim dat zij zich soms ‘een superheld’ voelt wanneer ze middelen als Ozempic en Wegovy voorschrijft aan patiënten die wanhopig op zoek zijn naar een alternatieve manier om gewicht kwijt te raken. Op het moment dat ze bij haar komen, hebben ze het vaak al geprobeerd via Weight Watchers of het advies van diëtisten. In dergelijke gevallen kunnen middelen als Ozempic en Wegovy volgens haar een uitkomst zijn.

‘Ik zie dat het soms, als het lukt om gewicht te verliezen, een positieve uitwerking heeft op de levensstijl. Het lukt mensen dan om actiever te zijn,’ aldus Kim. ‘Afvallen is moeilijk. Van de Amerikaanse bevolking is 57 procent te zwaar of obees. Ik vind dat we hier niet terughoudend mee moeten zijn, als dit zou kunnen helpen.’

Chao is het met haar eens dat deze middelen een goed alternatief zouden kunnen zijn voor mensen bij wie het niet lukt om vijf procent van hun lichaamsgewicht kwijt te raken binnen drie maanden nadat ze hun levensstijl hebben veranderd. Toch raadt ze aan om dat eerst te proberen, voordat mensen medicatie gaan nemen.

Patiënten moeten ‘er eerst voor zorgen dat ze gezond eten en minder calorieën binnenkrijgen, en daarnaast meer gaan bewegen,’ stelt ze. ‘Het is belangrijk dat ze weten dat ze er iets voor moeten doen, zelfs wanneer ze medicatie gebruiken: ze moeten toch hun levensstijl aanpassen.’

Dit artikel werd oorspronkelijk in het Engels gepubliceerd op nationalgeographic.com