Waarschuwing vooraf: dit artikel is mogelijk gaapverwekkend.
Hoewel gapen of geeuwen een direct herkenbare gedraging is die de meeste gewervelde dieren kennen is er nog veel dat wetenschappers niet weten over dit ogenschijnlijk zo simpele fenomeen.
Het kan spontaan gebeuren, of een reactie zijn op het zien of horen van een geeuw van een ander. Dit wordt ook wel ‘aanstekelijk gapen’ genoemd. Veel van het onderzoek dat is gedaan naar spontaan gapen wijst op fysiologische functie: het zorgt voor een grotere bloedtoevoer naar het hoofd, waardoor het brein extra zuurstof krijgt en kan afkoelen. Dieren worden daardoor alerter, met name wanneer ze zich slaperig voelen.
Maar een van de grootste onopgeloste raadsels is waarom zoogdieren gapen in reactie op het gapen van een ander.
Onderzoek onder mensen wees uit dat aanstekelijk gapen mogelijk een manier is om mee te leven met het gevoel van iemand anders, wat in het geval van gapen meestal stress, angst, verveling of vermoeidheid is. Er werd eerder onderzoek gedaan naar aanstekelijk gapen onder chimpansees, wolven, honden, schapen en olifanten, maar tot nu toe nog nooit onder leeuwen.
Wetenschappers hebben nu aanstekelijk gapen onder wilde leeuwen in Zuid-Afrika onderzocht. Het blijkt dat, wanneer een leeuw de geeuw van een ander dier nadoet, de dieren daarna de neiging hebben om hun bewegingen op elkaar af te stemmen.
‘Uit de data kwam een duidelijk beeld naar voren: twee leeuwen die tegelijkertijd hadden gegaapt, vertoonden daarna zeer synchroon gedrag,” vertelt senior onderzoeker en gedragsbiologe Elisabetta Palagi van de Italiaanse Università di Pisa.
Lees ook: Een alligator als huisdier? Niet slim, want ‘het zijn dinosauriërs’
Dat betekent dat aanstekelijk gapen extra belangrijk is voor sociale (dier)soorten als leeuwen, die moeten samenwerken bij de jacht, het grootbrengen van welpen en het verjagen van indringers, vertelt Palagi. Een artikel van haar en haar collega's werd in april gepubliceerd in het vakblad Animal Behaviour.
Aanstekelijk gedrag
Palagi en haar collega's filmden gedurende vijf maanden negentien leeuwen die in twee groepen leefden in het Makalali Game Reserve.
De kans dat een leeuw geeuwde bleek meer dan 139 keer zo groot als het dier even daarvoor een groepslid had zien gapen dan als het die gedraging daarvoor niet had gezien.
Spontaan geeuwen kwam vooral voor wanneer de leeuwen ontspannen waren, en in een overgangsfase verkeerden tussen slapen en waken, namen de onderzoekers waar. Dit ondersteunt hun stelling dat gapen bij leeuwen, net als bij mensen, zorgt voor een grotere bloedtoevoer naar het brein en meer afkoeling - en daarmee een grotere alertheid.
Lees ook: Honden kunnen omgevingsgeluid negeren, net als mensen op een feestje
Een van de meest interessante resultaten van het onderzoek was dat een leeuw het gedrag van een soortgenoot die zich in zijn buurt bevond nadeed, nadat hij of zij de geeuw van dat dier had overgenomen, vertelt Palagi. Wanneer bijvoorbeeld twee leeuwen op de grond lagen, en een van hen gaapte, gaapte de ander ook. Als dan vervolgens de eerste gaper opstond, deed het andere dier dat ook.
Het onderzoek vormt een ondersteuning voor de hypothese dat gapen ontstond om de oplettendheid van groepsdieren als wolven en chimpansees te vergroten, vertelt directeur Andrew Gallup van het Adaptive Behavior and Cognition Lab van het SUNY Polytechnic Institute in de Amerikaanse staat New York.
Aanstekelijk gapen zou dan ook “voordelen kunnen hebben voor de collectieve alertheid en opmerkzaamheid voor gevaren,” vertelt Gallup, die niet bij het onderzoek betrokken was.
Hij is het daarnaast met Palagi eens dat geeuwen een soortgelijk gunstig effect heeft op het brein van leeuwen als op dat van mensen.
Empatisch geeuwen
Palagi is de eerste om te erkennen dat er, zelfs met deze nieuwe resultaten, nog steeds veel te ontdekken valt over de reden waarom dieren gapen. Zo werd in haar onderzoek niet waargenomen of de overgenomen geeuwen ook leidden tot een groter succes bij het jagen of andere gunstige effecten.
Aanstekelijk gapen zou verschillende, mogelijk nog onbekende functies kunnen hebben voor groepsdieren. Zo kennen gelada's drie verschillende soorten geeuwen, die verschillende betekenissen hebben, zoals sympathie of agressie, vertelt Palagi.
De rol die empathie speelt bij aanstekelijk gapen is misschien wel het meest omstreden deel van het onderzoek naar gapen, vertelt ze. Veel onderzoekers stellen dat aanstekelijk gapen zorgt voor een emotionele band tussen dieren, maar het bewijs voor een dergelijk direct verband ontbreekt.
Er is slechts bij een handvol soorten onderzoek gedaan naar het verband tussen empathie en gapen, onder meer bij mensen, honden, wolven en enkele apensoorten. Uit een in 2013 gepubliceerde studie bleek dat honden vaker gaapten in reactie op het geeuwen van hun baasje dan op dat van vreemden.
De resultaten van dat onderzoek - het eerste waarbij werd aangetoond dat er ook tussen verschillende soorten sprake kan zijn van aanstekelijk gapen - duiden er mogelijk op dat honden hun emoties afstemmen op hun baasjes, stelden de auteurs.
Palagi keek bij haar onderzoek niet direct naar of, en zo ja hoe aanstekelijk gapen verband houdt met empathie. Maar volgens haar levert het wel belangrijke inzichten op voor het onderzoek waarin een verband wordt gelegd tussen vertrouwdheid en de neiging tot aanstekelijk gapen.
“Als jij gaapt, en ik reageer op jouw gaap, en ons gedrag daarna is precies hetzelfde, kan dat ons vermogen om elkaars gedrag te interpreteren vergroten,” stelt ze.
“Zo kan aanstekelijk gapen van belang zijn voor het ontwikkelen van hogere vormen van sociaal gedrag.”
Dit artikel werd oorspronkelijk in het Engels gepubliceerd op NationalGeographic.com
